Путь Абая. Книга IV / Абай жолы. IV кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Оның екеуі де бұл күндерде орысша кітаптарды, әсіресе жеңіл тілмен жазылған қызық романдарды көп оқитын.

Өз мәжілістерінде сол оқығандарын ауызша әңгіме, ертегі қып айтысып отырады.

Соңғы күндерде Дәрмен де оңашалығын сүйеді. Жылы, жайлы бөлмеде ол безілдетіп домбыра тартады. Өзімен өзі күңірене қосылып, кейде қысқа қайырып, кейде өндіріп жосылта жөнеліп, жаңаша туған бір соңғы жырларын еспелей береді. Мәкенді күндіз Әйгерім өз қасына алады. Ол екеуі тамға кіре бере қолдарына алған бір үлкен шебер, көркем істің соңына сарылады. Бұлар қазір әр түсті манатқа кесте шегеді.

Осыдан бірнеше күн бұрын екеуі қолдарына қағаз, қарындаш алып, өздерінше ою, өрнек түрлерін аса көп сызған. Мәкен өнерлі, ісмер, кесте мен оюға әсіресе шебер екен. Шешесі берген үлгі, тәрбиенің оған аса бір жақсы қонған жағы осы кестеші және тігіншілік, үлгі тапқыш шеберлік зейінділігі болатын. Қазіргі күнде Әйгерім ғана емес, Мағаш, Кәкітай, Әлмағамбеттер де Мәкеннің оюларын, жаңадан пішкен тымақ үлгілерін, жақ өрнектерін әрдайым мақтай түсіп, бағалап жүрісетін.

Бұлар ғана емес, Абайдың өзі де оның қағазға сызған үлкен-кішілі ою, кесте нақыстарын, гүлдерін, шеберлеп қиыстырған "қошқар мүйіздерін", "үшкілдерін", "қазтабан", "құсмойын", "қарлығаш қанатшасын" қызық көріп, көп үңіліп қарайтын.

Әйгерімнен қай кесте, қай оюдың қандай орынға келетінін сұрастыра отырып, Абай кейде әлдебір өрнектерге жұмсайтын түйін жіптің түрлерін, бояуын да өзі бірге таңдасады. Екі шебер әйел осылайша, қыстауға қона бере бастаған үлкен істеріне ауылдағы үлкенді-кішілі ерлерді де қызықтырып, араластыра жүреді.

Әйгерімнің жаздан бергі қалашыларға әдейілеп тапсырып, алғызып жүрген манаттары, мәуіттері, мақпалы мен дүриясы, түстері мол түйін жіптері қазір түгелімен керекке жарап жатыр. Биыл Әйгерім мен Мәкен бір жақсы, үлкен түскиіз оюлап, кестелеуге кіріскен. Осылайша Ақшоқыдағы ауылдың екі қорасында, әр бөлмесінде әралуан еңбекке берілген, адал еңбек адамдарының күндері өтіп жатқан-ды.

Абай үшін бұл күз айрықша бір жемісті, шабытты еңбек күзіне айналып келеді. Кей түнде немесе таңертең ерте шақта Абайдың оңаша отырып, жазып тастаған қағаздары ең алдымен Әйгерімнің қолына жинала беретін. Кішкене, аппақ әжімсіз саусағымен Абайдың соңғы, бүгін таңертең жазған бір өлеңін, күндегі әдеті бойынша Әйгерім және де Мәкенге әкеліп оқуға бұйырды. Мәкен хатқа жүйрік, Абай сөздерін бұдан бірнеше жыл бұрын да Мағышпен бірге жаттап өскен. Өзі көшіріп алуды да дағды еткен. Жарым табақ қағаздың бетіне жазылған сөзді Әйгерімнің әкелуін қазіргі шақта Мәкен күн санап күте жүретін.

Қарындашпен кесек жазылған, оқуға өте оңай, ірі, сұлу Абай жазуы әр шақта, ең алғаш Әйгерім қолымен бұған әкеліп берілгенде, Мәкенді ұдайы асықтыра, қуанта әсер етеді.

Бейне бір өзіне арналған аға, әке сәлем хатындай көреді. Кейде қоңырқай, сұрғылт жүзіне сәл толқын қызғылт нұр шығады. Қобалжытқан қуанышын жасыра алмайды. Әйгерім Абай хатын ұсына тұра, әрдайым Мәкеннің жүзіне қарайды. Қиылған жіңішке қастары сәл ғана діріл ете, қозғала түсіп, Мәкен әдемі, кішілеу, ойлы қара көзін қағазға үңілтеді. Сол сәтте толықша, кішкене аузы сәл ашыла түсіп, сол жақ езуі үнсіз ғана жымиғаны білінеді. Мәкеннің көзі тура қарағанда кішілеу көрінгенмен, ұзын боп біткен. Өзгеше бір келісімі бар, адамға айрықша тартымды, ыстық отты көздер.

Әйгерімнің өзі де әлі балқып толған нұрынан кемімеген. Сұлулық, сүйкімділік қасиеттері бірдей үйлескен қалпында ол Мәкенге, жаңағыдай шақтарда, қызығып қарайды. Өзі әлі де бар жанымен сыйлап, сүйген жарының хатын жас келіннің оқуға ынтық болғанын көргенде, Әйгерім анадай мейірлене түседі. Ол соңғы күндерде Абайдың өлең жазып, Мәкеннің соны бұған оқып беруін өздері үшін айтылмаған, аталмаған, бірақ ерекше бір қызық, қымбат ыстық шақтай біледі.