Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

Көтеретін тақтайдың үстінен жұрт екі жарылған кезде, аяғын екі жақ қабырғадағы тақтайларға басып, «һауп!» деп Темірбек денесін жоғары қарай жазып қалғанда, ұзындығы қарыстан артық екі шегесімен бірге тақтай шақыр ете түсіп қопарылып шыға келді.

– Жарайсың, сабазым!– десті үйдегілер.

– Япыр-ай, қарулы екен.

– Е, атаққа шыққан мықты жігіт емес пе, құдыққа түсіп кеткен Итбайдың атан өгізін мүйізінен суырып шығарған.

Қопарған тақтайды орнынан жұлып алып аунатып тастаған Темірбек оның орнына адам денесі сиятын болмаған соң, басқаларын да қопарайын деп еді, олар бола қоймады.

– Мына қопарылған тақтайды астынан тығып көтерсе оңай қопарылады,– деді біреу.

– Онысы рас!– дегеннен кейін, қалыңдығы төрт елі тақтайды көлденең астына тығып жіберіп, екі-үш жігітті зерлеп басып еді, тақтайлардың басы қопарыла бастады.

– Ал, кәне шығыңдар, алдымен Амантай шықсын!– десті, ірге ашылғаннан кейін жұрт.

– Тез болыңдар!–деп Амантайды алдына сала, жұрт іргеге жұмылғанда, Қожантай кейін қалып, үйдің қабырғасын екі жұдырығымен кезек-кезек сартылдатып ұрып, аяғымен есікті тепті. Сол кезде сыртта сатыр-күтір мылтық атыла бастады.

Мінезі тұйық болғанмен, Темірбек адамның адал-арам пиғылын жақсы айыратын еді. Абақтыға жабылғалы оның аңдығаны Қожантай да. Қожантайдың қимылы оған күдікті көрінетін де тұратын.

Жұрт іргенің тесігіне таласқанда, сабырлы мінезін өзгертпей Темірбек кейін тұрып қалған еді, құлағына есікті тепкілеп, қабырғаны ұрған дауыс естілді.

– Сен кімсің, әй!– деді кім екенін қараңғыда айыра алмаған Темірбек қасына барып.

Анау дыбыс бермей тарсылдата бергесін, Темірбек жағасынан шап беріп ұстап:

– Кімсің деймін, айт жанын, барда, әйтпесе, жоқтауыңды бір-ақ асырам!– деді қатты сілкіп.

– Мен Қожантай,– деген сөз түсіп кетті сілкіленген адамның аузына.

– Сенікі не?!– деді Темірбек, Қожантайдың кеңірдегінен ұстай алып.

– Жай!– деді Қожантай сасып қап.

– Ұлыққа хабар бергің кеп тұр ма?

– Ия!–деді Қожантай, аузына «жоқтың» орнына «ия» түсіп кетіп.

Қожантай шынын айтты. Оны зерттеушімен Елікбай ақылдасып, әдейі тыңшылыққа қаматқан еді.

Басқа сұрау беруге Темірбектің денесін ашу кернеп кетіп, жалаңаш кеңірдекті қапсыра қолын салып кеп жіберді. Қарулы уысын Темірбек мытып-мытып қалғанда, Қожантайдың өңешіне саусақтары найзадай қадала қалды. Қылғынып өкпесі аузына тығылған Қожантайдың көзінен жас ыршып кетті; жалбарынайын деп еді, арам сөзге адал уыс жол берген жоқ. Ол қырылдады...

Осы кезде есік ашылып, фонарь ұстаған бір топ солдат мылтықтарын ұсынып үйге кіріп келді. Іштерінде Елікбай мен Сарыбас. Және іргеден қашқан біраз адам.

Солдаттар кіргенде басқалар сасқанмен, Темірбек сасқан жоқ. Қожантайдың былқ-сылқ еткен денесін ол бұрышқа қарай лақтырып жіберді. Бірақ өлтірісін білген жоқ.

2

Ботагөздің басында қайғы мен қуаныш бірдей түйісті. Қуанышы: майданға Елемесов болып кеткен Асқардан, сол фамилиямен жұмасында бір хат келеді. Бұл да жұма сайын хат салады. «Кенжетай да осында, аман» деп жазады Асқар.

Қайғысы: Амантай мен Темірбектің халы не күйде екенін анық біле алмайды.

Ел ішіне тараған өсек-аяңға қарағанда, Итбайды өлтіру жөнінде жүзден аса адам ұсталған екен, солардың ішінен іріктеліп 15 кісі айыпты саналған да, өзгелері залог салып, пара беріп босанып кеткен. Біраз адам жауаптан кейін ақталған.

Амантай мен Темірбек есіне түскенде, жүрегі сыздап көңілсізденгенмен, Ботагөздің күнделік өмірінің көбі көңілді өтті. Айжан оған Айбаладан кем болған жоқ.