Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

«Ержан үйіне ғайыптан бір сұлу қыз пайда болыпты» деген қауесетпен сол маңайдағы Атығай, Қарауылдың шек шығар бозбалалары іздеп кеп, қазақ ғұрпымен Айжанға «жеңгелет» деп өтініп еді, Айжан ол жігіттердің бетін қайтарып, жолатпады. Ержанды қатты сыйлайтын Айжан, Ержанның Асқарды сыйлайтынын біледі. Сондықтан «жеңгелету қазақ ғұрпында айып болмағанмен, кейбір жақсы көретін жігіттері өлердегі сөзін айтып жалынғанмен, «жеңгелетпейтін себебіңді айтшы, мен сол қызға татымаймын ба?» деп қиылған кейбір сөздерге айтар дәлелі болғанмен, кейде сөзден жеңіліп, жібі босағанмен, «ағаң естісе өлтіреді» дегенді сылтау ғып көнбеді.

Ержанның ауыл-ағайыны да меймандос, бірін-бірі сыйлағыш, жақсы адамдар екен. Ержан мен Айжан жатырқамаған соң, олар да Ботагөзді жатырқамады. Ботагөзге олар өзінің ауылындай боп, үлкендерін сыйлап, замандастарымен үйір боп кетті.

Қыс басталды. Амантай мен Темірбектен әлі хабар жоқ.

Ержанның қысқы кәсібі: күзен ақ тышқан сықылды ұсақ аңдарды аулау екен. Бір жақсы аты, бір тазы иті бар. Егер күн ашық болса, атына мініп, итін ертеді де тан, ата сонарлап кетіп, қас .қарайғанда бір-ақ қайтады. Кейде қонып келеді.

Ержан үйде жоқта шағын малды Айжан мен Ботагөз жайлайды. «Ұйқыңды бөлме, азғана мал ғой, өзім де жайғастырам» деп Айжан Ботагөзді жұмысқа қосқысы келмейді.

– Үйде отырып не бітірем, мал жайласу әрі ермек, әрі пайда,– деп Ботагөз сонда да Айжаннан қалмайды.

Жайлайтын мал: үш бұзаулы сиыр, бір жұмыс аты, екі өгіз, екі тай, он шақты қой мен ешкі. Оларға Айжан мен Ботагөз үш мезгіл шөп салады, қораларын тазалайды, суарады. Одан басқа жұмыс: күйген ағаштан қораға үйіп қойған отынды ұсақтайды, боран болған күннің артынан қораға түскен қарды төгеді.

– Дыңдай бір жігіттей қаруы бар,– деп мақтайды Айжан Ботагөзді абысындарына.

Онысы рас. Суыққа шыққасын екі бетінде қан құлпырып, аязды күндерде де күрек, айырды жалаңаш қолымен ұстап Ботагөз кіріскен жұмысын жапырып жібереді. Қар күрегенде, шөп айырлағанда:

– Бір жерін, ауырар, байқап көтер!– деп Айжан сақтандырғанмен Ботагөз:

– Қайтер дейсің жақсы болады,– деп өршелене істейді.

Қолы боста Ботагөздің оқитыны кітап, әсіресе романдар. Ержан оны анда-санда Қызылжарға апарып қайтады. Сонда ол қазақ балаларына арнап шыққан Сухотин школасынан барып бір таныс жігіт арқылы кітап алады да, оларды оқып шыққасын не өзі апарып беріп, не Ержаннан беріп жіберіп, тағы алдырады.

Осындай қайғы мен қуаныш араласқан ала-құла күндердің біреуінде, таңертеңгі малды жайласып, шайларын ішіп, Айжан бір үйге бір жұмысқа кеткесін, Ботагөз Леонид Андреевтің «Асылған жетеу» деген әңгімесін оқып, аяныш халға ойы ауырлаңқырап отыр еді, сыртында үлкен қара тұлыбы бар, басында қара сеңсең папағы бар, денелі біреу үйге кіріп кеп:

– Үйдің иесі қайда?– деді тұлыбының жағасын қайырып, биялайын шешіп, тоңған алақанын қыздырып ысқылап.

– Үйде жоқ. «Осы Алексей Кулаков емес пе?»–деп ойлады Ботагөз.

– Қайда ол?

– Аңға кетті.

– Сен кімсің?

– Мен қарындасымын.

– Қатыны қайда?

– Бір үйге кетіп еді.

– Шақыр тез.

– Жарайды,– деді Ботагөз тұра беріп, «неге шақырады?» деп ойлап.

– Тез! Тоңып келдік. Шай қойып берсін.

– Қазір!– деп Ботагөз киімін киіп, есікке бара беріп еді:

– Әй қыз!– деді анау.

– Ә,– деді Ботагөз айналып:

– Сен орысшаны қайдан білесің?

– Қалаға жақын елміз, араласып жүреміз.

– Жоқ, сен оқыған қызсың ғой?

– Аздап оқыдым.

– Орысша школда ма?

– Ия.

– Жарайды, қатынды тез шақыр!

«Міне, қыз қайда?– деп ойлады Алексей,– сұлу қыз! Сайтан білсін, қайда көргенімді. Таныс қыз сықылды!» «Оқып отырғаны не екен?» деп, сыртқы тонын сыпырған Алексей, пимасының қарын сүртпестен төрге барып терезенің үстіне қойған кітапты алды да:

– Қара мынаны!– деді даусын шығарып,– оқымысты қыз екен бұл!