Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

Арестант жігіттер жолдан өте жүдеп келген екен. Шортаннан шыққанда олар он екі екен. Екеуі жолда суыққа үсіп өліпті. Тірі келе жатқандарының ішінде: мұрны, беті, құлағы, аяғы, қолы үсімегендері аз. Он жігіттің үшеуі қатты сырқат. Біреуі өте нашар. Өзгелерінің бәріне де тымау тиген, жөтелден кеуделері күрк-күрк етеді. Сырқат жігіттер үйге сүйемелдеумен кірді, нашар жатқан жігітті көтеріп кіргізді.

– Жасыратыны жоқ,– деді Бүркітбай Ержанға бір қаға берісте,– етің тірі жігіт екенсің, біз де бір адамнан кембіз деп жүрген жігіт емес ек, күйіміз былай болды. Аштан өлейік деп келеміз. Шортаннан шыққалы бір тілім қара нан мен қара судан басқа түк татқамыз жоқ. Бүгін он күн. Оның үстіне жолшыбай жаяу жүрдік. Сілеміз қатты. Ендігісін өзің біл.

– Бұйырғанын көресіңдер. Ішіміз ауырады. Амал жоқ!..– деді Ержан.

Ауыз үйде ас істескен боп жүріп Ботагөз бұл жерге қалай келгенін, Асқардың қайда екенін айтты. Алексеймен солдаттар төр үйде арақ ішіп, азан-қазан болып жатты.

Жылы үйге кіріп бойлары жылынғаннан кейін, аяғы, қолы, беті үсігендердің жарасы удай ашып, ыңқылдай, сарнай бастады.

– Япыр-ай, иманым қасым болды-ау, Айжан!– деді үйге кіріп-шығып жүрген Ержан,– асыңды тездетші!

Үйге кіргеннен кейін Темірбек жөнді үндеген жоқ. Егер де дыбыс шығарса, еңіреген дауысы бірдей шығатындай болып, Ботагөздің жүріс-тұрысынан көзін айырмай, екі көзі жасаурап телмірді де отырды. Аздап тымауратқанмен, он жігіттің ішіндегі дені саулары Бүркітбай мен Темірбек екен.

Арестанттарға жаны ашығанмен «әркімнің өз жаны тәтті» дегендей, «арестанттарды күтті деп кәпірлер пәле ғып жүре ме?»–деп Ержан басында аздап сескенген еді. Артынан Алексей де, солдаттар да бойлары жылынып мас болғаннан кейін азан-қазан шулап өлең айтып кеткесін, ол да шүйіркелесіп кеңесті.

Солдаттар мен арестанттар шайды бөлек ішті. Етті де бөлек жеді. Арестанттарға шайды Ботагөз құйып берді, солдаттарға Айжан құйып берді.

Айжан нанды қала әдетімен ашытып, қалаш қып пісіретін еді. Жылы қалашқа шыртылдақ сары майды араластыра отырып арестанттар шайға мейлінше қанды.

Ержан соғымын жақында сойған еді. Орыстан күзді күні сатып ап, үш ай сұлыға қойып сойған мәстектен екі елі қазы шыққан.

– Айжан!–деген Ержан қазанға ас саларда,– азап тартып келе жатқан азаматтар екен. Сауабын аларсың. Асты жақсылап салып, сыбағалы мүшелерін бер. Бұлар да бір-бір елдің серкелері, басына іс түскесін қор боп отыр.

«Орыс мүше талғамайды» деген соң Айжан солдаттарға сиыр етін қоса, мойын-сойын деген сықылды қадырсыз ет асты да, арестанттарға: қос қазы, қарта, ұзын омыртқа, жал сықылды атақты мүшелерді араластырып, сыбаға салды.

Кісенді қолмен арестанттар етті жаңа жей бастағанда, даладан көтеріп кіргізген сырқатты жігіт жан тәсілім қылды.

– Азаппен өлді!– десті басқалары.– Үсіп өлді. Бірақ бәрінен осынікі жақсы. Бұлай жүргеннен де өлген артық шығар.

«Тіршілікке не жетсін!» деп ешкім айтқан жоқ. Өлген жігіттің бетін жапқаннан кейін басқаларының айтқаны:

– Тамақтарыңды жеңдер, жігіттер. Біз де осының жолын кешікпей құшамыз. Оған шейін бір рет болса да тойынып алайық.

Солдаттар төргі бөлмеден арестанттар етін жеп бітірмей шығып:

– Давай-давай!– деп, орындарынан еріксіз тұрғызды.

– Ауру жігіт өлді!– деді арестанттың біреуі Алексейге.

– Кәне?–деді ол теңселіп кекірген аузынан арақ исі мүңкіп, тәлтіректеп.

– Әне!

Киімшең, шалқасынан жатқан өлген жігіттің бетіндегі жабуды Алексей жұлып, аяғымен теуіп, денесін қозғап еді, жансыз дене былқ-сылқ етіп, аузы ашылып, басы кейін қарай кекжиді.

– Өле берсін, ол менің сайтаныма керек пе, жат!– деді де,– сендер мұны көміп, ауылнайға акт жасатып Қызылжардағы сотқа жіберіңдер,– деді Ержанға.

– Өзіңіздің ішінде болғаныңыз жақсы болар еді,– деді, пәлесіне қалам ба деп қорыққан Ержан.

Ол сөзді ұнатпаған Кулаков, адырая қарап еді, Ержан басқа жауап қата алған жоқ.