Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

– Рас!–деді қазақ,– Бүркітбайдың немере ағасымын. Атым Серікбай. Елден келгелі бір жұма болды. Он шақты кісіміз. Бүгін төртінші күн: ас берген ыдысымызбен қамаудағылардан қағаз келді. Сонда Бүркітбай сені айтып, тауып алыңдар деп жазыпты. Қайдан табарымызды білмей отыр ек, ісіміздің сәті болар, шырағым, кез келгенің жақсы болды. Асың төгілгеніне ренжіме. Дәм жетеді. Бұдан былай өзің де бізбен бірге боларсың, шырағым!

3

Елікбай одан да тартынбайды; Кулаков ол ақшаны төреге беретінін, я төрені сылтау ғып өзі меншіктенетінін және білмейді. Елікбайдың оны білгісі келмейді де. Өйткені, түбін қуғанда Байсақалдың маңдайға біткен ырысынан шығар шығын жоқ. Неше мың сом ұстаса да шығатын шығын елдікі. Итбайды өлтіріп «айыпты» болған елдің «мына шығын ауыр» деуге аузы бара алмайды, ішінен сыздап жүре береді.

Кулаков алған парасын ақтады. Елікбай жұмсаған жерлерге барғанда, ол рия пікірмен сөйлескен жоқ.

– Бұл іс мемлекетті басынғандық,– деді ол. Қайда барса да, кімге сөйлесе де,– егер де қатты тыю болмаса, қазақтар тағы да бас көтеруі мүмкін. Сондықтан, айыбы мойнына қойылып, абақтыға түскендерге ешбір аяушылық болуға тиісті емес.

Айыптылардың тергеуі біткеннен кейін, ісін военнополевой суд қарайтын болды. Бұл хабар қалаға да, далаға да тез тарады. Елікбай жағы қуанды, айыптылар жағы састы. Қызылжардағы білгіштердің ақылымен, айыптылар сотта қорғауға үш мың сом беріп Құзғынбаевты жалдаған еді.

– Бұл анау-мынау іс емес,– деген еді Құзғынбаев істі аларда,– бұл істің заңы: ату мен асу; сондықтан мен арзанға ала алмаймын. Арзан адвокат табам десеңдер ұлықсат. Әйтпесе, бес мың беріңдер, тәуекел деп түсіп көрем, сәті келсе жеңілдетем. Жөн бергенде талай қиын жерден қаралған кісіні ақтап алып шығатынмын.

– Ісімізді іс қыламыз десеңіз үлкен алғыс айтамыз. Шығыннан бас тартпаймыз. Сасып келіп отырған адамбыз. Мұсылманның баласымыз, құдайға қарап өзіңіз біле беріңіз,– деп ізденушілердің, жалбарынған сөзі Құзғынбаевтың жүрегін жібітпеді.

Ат сатып алатын адамдай ол саудаласып отырып үш мыңға кеп тоқтады да:

– Осыдан бір тыйын кемітпеймін!– деп отырып алды.

– Үш мың сом – алпыс сомнан елу аттың құны ғой, оны қалай төлейміз?–деп ізденушілердің кейбіреулері тартынғанмен, кейбіреулері ырық бермеді.

– Тек ісіміз іс болсын,– десті ақырында, бәрі де,– қайтесің, басқа салғасын көнесің, әйтпесе, мынау сұмдық алыс қой. Өзі де жемқор антұрған екен. Зәру тосып тұр. Кәпірдің кәпірі осылар шығар. Әйтпесе, тарыққан елден осынша ақша сұрай ма?

Крыловтың мысалындағы теңізді өртеймін деп лақап шашқан шыпшықтай, басында дүниенің бәрін оңайлатқан Құзғынбаевтың қолынан пәлендей жарқыраған іс көріне қойған жоқ. Елден іздеп келгендердің арманы – ең алдымен арестанттарды бір көру, тілдесу еді. «Дүниенің малын алсаң да, бір тілдестір» деген олардың тілегін Құзғынбаев орындай алмады.

Құзғынбаев қазақтардың келуінен мезі болды.

– Менің пәтерім сендерге постоялый двор емес!– деп ұрысты ол қазақтарға,–сүмірейіп келе берулеріңді доғарыңдар!

– Істің арты не болатын?– деген сұрауға оның берген жауабы:

– Ертең сот болғанда көресің. Бұл іс оп-оңай жұлып алып тастайтын шөгір емес. Өздерің үкіметке қарсы шығып, үкімет адамын өлтіріп, бүлдіріп келесіңдер де, оп-оңай құтыла қоюға ойлайсыңдар. Ол болмайды!

Өлім халіндағы ауру адам докторды көңіліне қандай медеу көрсе, айыптылар жағы да Құзғынбаевты сондай медеу көріп, жан жараларын жазар деп сенген еді, іске Құзғынбаев ізденуші болғаннан бастап, ауыр халдары біріндеп жеңілденер деген еді. Бірақ іс жүзінде олай болмады. Түбінде сот алдында не жарылқарын өзі біледі, әзірге, сотқа шейін қолдан санап берген 300 сом, желге ұшқан сықылды көрінеді де тұрады.