Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

Айыптылар жағының ізденушілеріне Құзғынбаевтан Ботагөз көбірек медеу болды. Ботагөз араларына келгенге шейін олардың көпшілігі қала ішінде жөнін тауып жүре алмайтын да еді. Ботагөз келгеннен кейін кіруге тиісті мекемелерден араламағаны, тиісті төрелерден жолықпағаны жоқ.

– «Алыстан арбалағанша, жақыннан дорбала» деген, «алыстағы әулиеден жақындағы машаих» деген,– десті Ботагөзге ергендер,– «қолда бардың қадыры жоқ» дегендей, «ағайынға қадырым жоқ бетімді көреді, қатынға қадырым жоқ етімді көреді» дегендей, осы баланың қадырын білмей жүрміз. Пәлен білгіш, түген білгіш дегенмен осыдан білгірді көргеміз жоқ.

Айыптылар жағы Ботагөзді осылай бастарына қарқара қылып шаншып, әйел деп кемсінбей, ақылшы көрсе, Итбай жағы оны ит етінен жек көрді.

«Ел құлағы елу», «отыз тістен шыққан сөз, отыз рулы елге жетеді». Ботагөздің кім екенін, оның қалада не істеп жүргенін Елікбай кешікпей-ақ естіді.

«Байтал шауып бәйге алмас»,– деп ойлады ол, басында,– «бір қыз басшы боп қай ұшпаққа шығарар дейсің. Қызды басшы қылған олар да шатасқан екен».

Бірақ аздан кейін, Ботагөз пәлендей өндіріп іс бітірмегенмен, Елікбайдың көңіліне жамандық кірді. Оған: «сол қаншықты шәуілдетіп көшеде жүргізбей, қаматып қояйын!» деген ой кеп кетті. Оның барлық істе ақылшысы – Алексей Кулаков. Бір күні Елікбай, Алексейге Ботагөздің мән-жайын айтып, жаптырып қоюды өтінді.

– Көрерміз,– деді Алексей.

Бір күні Елікбай мен Алексей уездное управлениенің есігінің алдында тұр еді, сол араға қасына Серікбайды ертіп Ботагөз келді.

– Осы қыз, әне келе жатыр!– деді Елікбай Алексейге. Ботагөздің үстінде биқасаппен тыстаған күпі, басында түбіт шалы бар еді. Аязға екі беті албырап келе жатқан бойы сұңғақ, кеудесі шалқақ Ботагөзден нақ қастарына келгенше Алексей көзін айырған жоқ. Алексейді Ботагөз таныды. Оның қадала қарағанын да сезді. Бірақ өзі түк сезбеген адам сықылданып қасынан өтіп кетіп, есік алдындағы күзетшіге барып, үйге кіруді өтінді.

– Бүгін рұқсат жоқ!– деді күзетші.

Беті қайтқан Ботагөз, кейін қарай аяңдап еді:

– Сізді бөгеуге мүмкін бе?– деді Алексей оған.

Ботагөз бұл сөздің өзіне арналғанын аңғармай тоқтамады.

– Мен сізге айтам!– деді Алексей даусын көтеріп. Ботагөз айналып қарады.

– Есенсіз бе?–деді Алексей бірер адымдап, Ботагөзге жақындап, қолын ұсынып,– мен сізді білем.

– Мен де сізді білем!–деді Ботагөз.

– Прекрасно –таныс болайық. Алексей Кулаков!..

– Сіздің Лиза деген қарындасыңыз бар ғой? Мен сонымен бірге оқыдым.

– Қай жылы?

– 1913 жылы. Сіз қысты күні Петербургтен келгенсіз. Сол жылы мен сізбен бірге катокта да болғам...

– Ә-ә-ә!.. Енді білдім. Сіз конькимен жақсы сырғанайтын едіңіз. Менің қарындасым Лиза қазір Омбы гимназиясында. Биыл бітіреді. Ол сізді өте көп айтады. Жақын арада мен Омбыға барғанда «білесіз бе?» деп менен сұрады. Мен «білмеймін» дедім. Ауылда мен сізді көргенде, сіз екеніңізді білсем қарындасыма айтар едім, ол қуанар еді.

Елікбай да, Серікбай да Ботагөз бен Алексейдің сөздеріне түгел түсінген жоқ. Бірақ екеуі де олардың сөздерін кейісті қабақпен тыңдады.

Серікбайдың кейіген себебі: Алексейдің қанішер бұзық екенін, елді өрттей жайпағанын біледі. Сондықтан, «жазымға ұшырата ма» деп қорықты.

Елікбайдың кейіген себебі: Алексейдің әйел құмарлығын біледі. Елдің жанжалын баса барғанда, Алексей «қыз тауып бер!» деп қасына ерген Елікбайдың мазасын алған: беті шырайлы әйел көрсе есі шығатын.

– «Мына қыздың жылмаңдауы жаман екен,– деп қорықты Елікбай,– арбап тұрған түрін көрдің бе, кәпірдің!.. Егер Алексей жәрдем берем десе, бұлар несін аяйды дейсің. Алексейге де осы қызды бекер айтқан екем. Сұлу әйел сиқыршымен бірдей, еркекті қақпанға тез түсіреді. Осы құрғырға Алексей ауып кетіп, істің беті теріс айналмаса неғылсын!..»