Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

– Мен сіздің ойыңызды аздап ұғам,– деді ол, тағы да сыпайылап, қатаң сөздегі «сеннен» «сізге» көшіп,– сіздің сүйгеніңізді де білем.

– Кім ол?

– Асқар Досанов! Оның қайда екендігі туралы да бізде аздап мәлімет бар.

Ботагөздің жүрегі су ете түсті. Ол: «Асқарды біліп қойған екен ғой» деп қорықты.

Итбай тұқымдары Алексейге: «әлгі Амантайға басшы болатын учитель Асқармен осы қыз бірге жоғалған еді, бұл қыз оның қайда екенін біледі, қысып сұраса табады» деген еді. Бірақ Ботагөзді әзірге ренжіткісі келмеген Алексей, ол туралы ешнәрсе айтқан жоқ болатын.

Асқар туралы сөз қозғалғаннан кейін Ботагөз Алексейге баруын доғарды:

Осыдан кейін Ботагөз Алексеймен танысқанына қатты өкінді.

Шалқайған Ботагөзге Алексей де еңкеймеді. «Арбауға көнбейтін сен сияқты қасқырдың қаншығына енді күш қолданбай болмас» деп ойлаған ол, Сарыбас пен Елікбайға ақылдасып, «қашқын қыз, Асқар Досановты осы біледі, табады» деп Ботагөздің үстінен зерттеу орнына арыз берді. Осы арыздың артынан Ботагөзді жаппақ боп, зерттеу орны іздеді.

Жампейіс арқылы іздеуден күн бұрын хабар алған Ботагөз жасырынды. Оның орнына серіктері ұсталып, зерттеуші «Ботагөзді тап» деп қысса да, «еліне кеткен, содан кейін көргеміз жоқ» деп, олар айтпады.

Қуғынға ұшыраған Ботагөз жазалыларға сот құрылғанда да көзге көріне алған жоқ.

Кешікпей сот үкімі естілді: «Темірбек пен Бүркітбайды дарға асу, өзгелерін 25 жылдан каторгіге жіберу».

5

Түрмедегілерге тамақ әкелушілердің тұратын мекені – түнде қақпасының алдындағы екі жүз саржандай жерде ат байлайтын діңгектің түбі болатын. Сол араға Ботагөз ымырт жабыла келсе, жан адам жоқ екен.

Ол күні аспан бұлтсыз ашық еді. Мұндай жұлдызды жалтаң күндері Қызылжарда аяз болатын. Түрмеге жеткенше Ботагөзге күн суық сықылданған еді, діңгек түбіне келіп, діңгекке ұзақ сүйеніп қимылсыз тұрғанмен, аяғы аздап тобарсығаны болмаса, басқа денесі тоңған жоқ. Далада ұзақ тұрған Ботагөз, түн ортасы болғанын әлдеқайда қала ішінде шақырған тауықтың әлсіреп келген дауысынан, одан кейін қала мен вокзал арасындағы Мұратов диірменінің гудогінен білді.

Аспан жалтаң болғанмен түн көрдей қараңғы еді. Түрмені айнала соққан биік тас қорғанның үстіңгі бұрыштарында әлсіз жанған электр шамының жарығы Ботагөз тұрған жерге жетпейді. Көзге түртсе көрінбейтін қараңғы түнде Ботагөздің көзіне шалынатын қорғанның үстіңгі бұрышындағы үйшік маңайында мылтығын көлденең ұстап ерсілі-қарсылы қимылдап жүрген күзетші солдат.

Түнде түрмеге баратындығын Ботагөз серіктеріне айтқан жоқ. «Бүгін түні жазалылар дарға асылады» деген хабарды Жампейіс арқылы естіген ол, «Темірбектен жаным ардақты емес, азар болса мені де ұстап дарға асар, оған шыдадым. Жазалыларды дарға түрмеден шығарып асады деген, түрме алдында тұрып, оларға тым болмаса қоштасып қалайын» деп ойлады.

«Халіңнің ауырлығын өзіңнен кем түсініп отырғам жоқ» деп аяқтаған Асқар жақында кісі арқылы жазған бір хатында. «Өте ауыр хал. Амал жоқ. Заман осындай. Заң осындай. Бұл заманмен, бұл заңнан бұдан артық рахым күтуге болмайды. Заман осы қалпында тұрғанда үкімнің орындалуында дау жоқ. Өзі кейістікте жүрген сенін, ойыңа бұл сөздер қатты тиетінін білем. Жасырғанмен бола ма? Тағы да айтам: заман солай, заң солай. Бұл заман мен бұл заңнан рақымшылық күтуге болмайды. Бірақ бұл заң мұндай қара күшімен халықты тұншықтыра беруге мүмкін емес. Қара заңның қараңғы түні серпіліп, халықтың үміт күні жарқырап шығуы тиіс. Тан, алдында түннің қараңғылығы қоюланатынын өзің білесің. Қазақтардың «таң қараңғысы» дейтін мезгілі таңның алды және түннің ең қараңғы мезгілі. Түн неғұрлым қараңғылығын қоюлатса, таң солғұрлым тез атады. Жазалы бейшаралардың ол таңды көрер-көрмесін кім білсін. Бірақ таңның атуы, күннің шығуы алыс емес. Үміт дүниесі: мүмкін, жазықсыз, рахымсыз жазаға ілеккен бейшаралардың тілегі қабыл болуы!»