Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

– Көрдім,– деді анау Ботагөздің бетіне қарап,– оны қайтесің?

– Қай жерде? Олардың ішінде менің ағам бар еді.

– Ағам!..– деп таңданған дауыспен жолыққан адам Ботагөзге жақындап еді, Кузнецов сықылданып кетті.

– Сіз Кузнецов емессіз бе?–деді Ботагөз.

– Ия, мен Кузнецов. Сен кімсің?

– Мен Балтабектің қарындасы – Ботагөзбін,– деді Ботагөз жылап жіберіп,– менің ағамды бүгін дарға асты.

– Балтабекті ме?

– Жоқ, Темірбекті! Балтабектің інісі.

– Жылама!– деді Кузнецов,– бостандық таңы атты.

– Әй, жолдас!–деді Кузнецов қасынан өте берген біреуге, сен мына кісіні ағасына апар!

– Қайдағы ағасына!–деді анау.

– Дардан босатып алған... Мен асығыс барам.

Кузнецов аршындай басып ілгері кетті, «ағасына апар» деп тапсырған адамға еріп, Ботагөз түрменің сыртына айналды.

«Дардан босатып алған» деген Кузнецовтың сөзі, Ботагөздің сөнген үмітін қайта тұтандырды. «Босатып алған» деген сөзден ол «тірі қалған» деген мағына ұқты. Сондықтан оның дірілдеген денесі қайраттанып, аяғы қаздаңдап кетті.

Бастаған адам түрмені сырт айналып, қорғанның күншығыс жақ бір бұрышына алып барса, тұзақ жіптер салбыратқан өре ағаш тұр екен. Өренің қасына барса, күртік қардың үстінде бастарын бітеу қаппен тұмшалаған екі кісі қатар жатыр.

– Ағаңды танисың ба?–деп сұрады ертіп барған.

– Танимын.

Ертіп барған адам қатар жатқандардың шеткі біреуінің басындағы қабын сыпырып алып еді, ол Бүркітбай екен. Жан жоқ денесі былқ-сылқ етеді.

– Мынау ма?–деген дауысқа ол төмен қараса – Темірбек!

«Бауырым!» деп ол құшақтай жығылды. Бірақ есінен танбады, көзінен жас шықпады. Бетіне бетін тақағанда Темірбек оған ұйықтап жатқан адамдай әсер берді.

Темірбекті Ботагөз маңдайдан, беттен шопылдатып сүйді де, мауқы басылғандай түрегелді.

Ботагөз түрегелгенде, көптен оның қабағын көтертпейтін қайғының зілді қара тасы домалап жерге түскендей, қалпына келгендей болды.

Сондай сезіммен Темірбекке телмірген көзін жоғары қаратса, абақты қорғанының еліктей мелшиген қимылсыз кеудесін баса, ашық аспанға өрлей, сәуле қанатын кең жая алтын күн көтеріліп келеді екен.

Ол Темірбекке қарап еді, күннің алтын сәулесі себілген беті сау, еркін көзіндей нұрланып кетті.

«Қалқам, Ботам!– дегендей болды Темірбектің нұрлы кескіні,– бұл күн, тірі сен түгіл, өлі маған да ортақ. Мен сыбағамды саған берем. Мен үшін екі есе, апаң үшін үш есе, Айбала үшін төрт есе бақытты бол!»

– Кеттік!–деген дауысқа Ботагөз жалт қараса, Кузнецов екен.

– Қайда!

– Бақытқа!

АЛТЫНШЫ ТАРАУ

ПЕТРОГРАДТА

1

Петроградтың табалдырығын биыл екінші рет аттаған Асқар Николаевский вокзалдың қала жағына шығып аз уақыт тұрды.

Қызылжардың уездный начальнигінен Елемесов боп алған Асқардың командировкасы– Земгорға жолданған еді.

Земгордың бастығы князь Львов, орынбасары Базархан екенін Асқар газеттен оқыған.

«Қазақ» газетінің бір санында көтеріліс жасаған қазақтарды, әсіресе Асқарды Базарханның қатты сөгіп жазған мақаласын Асқар оқыған еді. «Мұндай көзсіз көбелектердің жазасы – ату, асу, тірідей отқа үйту!» деп аяқтаған еді Базархан Асқар туралы сөзін.

Земгорға тура баруға Базарханнан жүрексінген Асқар, Смирновтың үйіне барып еді, әйелі Булатовтың майданда жасырын жұмыста екенін айтты.

Майданға баруға бел байлаған Асқар Земгорға астыртын кісі сап білсе, Базархан Минскіге кеткен екен, оның орнында Қарамұрзин деген қазақ қалған екен. Қарамұрзинді Асқар естіген де, көрген де жоқ еді. Сондықтан, ол Петроградқа келген күні Смирновтың үйіне қонды да, ертеңіне Земгорға барып, Қарамұрзинге өзін «Елемесов Балапан» деп таныстырды. Қарамұрзин Асқарды сыпайылықпен қарсы алып, майданға қызметке келгеніне рахмет айтып, хал-жаймен оны таныстырды:

– Түркістанды қоспағанда,– деді ол,– қазақтың бес облысынан 227500 жігіт алынбақ еді, соның тең жартысынан артығы алынған.