Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

Жалдап –саудагер майданға да барған екен. Бұрын сауда қылған кейбір жігіт, жігіттердің етке тарығуымен пайдаланып, жақын қаладағы орыстардан ақсақ-тоқсақ семіз мастектерді арзанға алып, қымбатқа жігіттерге сатып, көп пайда істеген.

– Пайдам пәлен мыңға барды,–- деп мақтанып отырған жігіттерді Асқар талай көрді.

Жігіттер арасында карта ойнау басым екен. Жылпос жігіттер жуас жігіттерді картаға еліктіріп, қалтасын қағып алады екен. Ұтылған жігіт ашығады екен. Ондайларды сезген Асқар ақыл айтып еді:

– Қазынаның айыма беретіні 50 сом, ол тамаққа да жетпейді. Киім бермейді. Олай болса аптап өлеміз бе? Карта ойнап ақша ұтқанның несін сөгесің?– деген жауап алды.

– Ұтқанда өз жолдастарыңды ұтасыңдар. Олар ашыққанда не пайда?– деп еді біреулер:

– О да дұрыс-ау!–деп мойындады. Ал, енді біреулері:

– Шынымды айтқанда өзімнің өлмегенім керек. Мен жұртты асырай алмаймын!–деп теріс қарап кетті.

Көпшілік арасында көбірек «жұмыс» істейтін молдалар ғана екен. Жігіттер ішінде жүз басы, мың басы молда болудың қажеттігін Базархан Земгop арқылы үкімет алдында дәлелдеп рұқсат әперіпті. Жұмыскер жігіттің айлық ақысы –: 50 сом. Батальондық молданың айлығы – 200 сом, мың басы молданың айлығы – 275 сом.

Тамақты аз беретін үкімет құран мен дін кітаптарынан молдаларды тарықтырмаған. Майдандағы жігіттерге арнап Қазан типографиясына үкімет ерекше заказ беріп, қазақ тілінде дін туралы жазылған кітаптарды көп бастырып, бараққа үйіп қоятын болған. Молдалар жігіттерге қызығып тыңдайтын қыссаларды бермейді екен.

Осы кемшіліктің бәрімен күресу Асқарға қиын болды. Бірақ ол қиындықтан қашқан жоқ. Жігіттерден ептеп шыжымдап сыр тартып, біріндеп бастағы қиын халді ұғындырып, аздан кейін тіліне еретін жігіттерді көбейтті. Асқардың үгіт жұмысына өте белсене ат салысқан Кенжетай. Итбайдың өтірік жаласымен ұсталып кеткен Кенжетай, абақтыдан қашып, елге беттеп келе жатқан жолында 16 жылдың оқиғасы естіліп, орыс қалаларында жұмыста жүрген қазақ жігіттерін үкімет аулағанда қолға түсіпті. Содан ол өзіндей қолға түскен бір партия жігітпен осы майданға айдалыпты. Орыс тілін білетін және пысық жігіт болғасын – оны жүз басы қойған екен.

Осылай, қызу қарқынды жұмыс арасында жүргенде Асқар Ботагөзден алатын хаттарының ішінен – соғыс соты Итбайды өлтірген адамнан екі кісіні дарға асуға үкім еткен хабарын естіді.

«Егер мүмкіндік боп қолыңнан .келсе,– деп жазыпты Ботагөз хатының аяғында,– Петроград барып осы жұмысты бұздыруға тырыс!»

Асқардың бұл жұмыссыз да Петроградқа барып, майданның хал-жайын доклад беріп қайтатын ойы бар еді. Ол Кенжетайға ақылдасып, жүрмек болды.

– Мына хатты Базекең мен Мадиярға табыс етерсіз,– деді мың басы молданың біреуі, штаб бастығынан Петроград барып қайтуға рұқсат алған Асқарға. Февральдың он екісі күні Минскі арқылы Асқар Петроградқа жүріп кетті.

3

Минскіден келе жатып, Москва да пересадка жасаған Асқар мерзімді күннен кешігіп, Петроградқа февральдың он жетісінде кеп түсті.

Қолында жүгі жоқ Асқар, Невский проспектіні бойлай, «Европейская гостиницаға» жаяу тартты. Жан-жақтағы көшелерге жолшыбай қарап келе жатқан оның көзіне шалынған нәрсе: көшенің әр жерінде суыққа бүрсеңдеп тізіліп тұрған халық. «Бұлар неткен халық?» деп Асқар жөн сұраса:

– Нанға очередке тұр,– деседі.

Осы жауапты Асқар жолда әлденеше жерден естіді.

Европейская гостиницада бос номер жоқ екен.

– Егер тоссаңыз,– деді директор,– кешке босайтын номерлер бар.

– Тосайын.

– Онда, задатка беріп кетіңіз!

Күні үш сомдық номердің үш күніне задатка тастап, Асқар далаға шықты да, Таврический дворецтегі Земторға жөнелді.

Бұл Замгорға барса, Базархан да жақында келген, Мадияр да қызметте екен. Базархан Асқарға Мадиярдан салқын амандасты.

– Хал-жай қалай?–деді Базархан қабақ шытқан сұраумен.

– Жаман.

– Несі жаман?

– Жігіттерде үй жоқ, киім жоқ, тамақ жоқ.