Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

– Соғысқа келген кісі тойға келмейді,– деді Базархан кескінін тыржитып,– жігіттер жанжал шығара бастады деген хабар дұрыс па?

– Білмеймін,– деді Асқар.

– Қайдан білмейсің?! Ішінде болсаң да білмейсің бе?

– «Ішінде болды» деп кім айтты сізге?

– «Кім айтты!..»–деді Базархан кекетіп,– кім айтсын, келген хаттар бар.

– Кімнен, ол хаттар?

– Ел ішін ала тайдай бүлдіріп келіп ең, деді Базархан Асқарды көзімен атқылап, – сол ылаңыңды мұнда істейін дедің бе? Мен сені оқыған азамат деп сенін ем, елге мұндай арам ниетіңді білсем...

Базархан тұтығып қалды.

– Бөгелмеңіз!–деді Асқар.

– Өлгеніңді де білмей қаларсың!

– Халық үшін өлуге мен даярмын.

– «Халық үшін...»– деді Базархан ернін, қолын шығарып,– халықты жаман қатты жарылқап ең.

– Сенің жарылқағаның да белгілі.

Күтпеген жерден мұндай жанжалды кездестірген Мадияр Базарханға тоқтау айта алмай, Асқарға:

– Саған не болды, Асқар?! Ұрысса оз ағаң, жалғыз сенің ғана ағаң емес – алты алаштың ағасы, үлкен кісімен бұлай таласуың қате.

– Мен елде де, мұнда да көптің, халықтың жолына құрбан болатын адаммын!– деді

Асқар – бір емес, екі емес тіліңді найзадай неге сұға бересің. Сақалды сыйлайтын хан заманы жоқ!

– Асқар, енді жетер!–деді Мадияр қабағын түйіп.– Тілің шығып болған екен. Мына көрші бөлмеде отырғандардан ұят та. Дауыңды доғар!

– «Дауың» дейтін менің әкемнен қалған малды барымталап алған кісі жоқ!– деді Асқар дауысын бәсеңдетіп.– Менің дауым – халықтың дауы.

– Мына неменің халықшылын қарай гөр!..

Денесін ашу кернеген Асқар, сөзі сарқылып қалғандай болғасын есікті тарс жауып, шығып жүре берді.

Көшеге шыққан Асқардың ашуын «Нан! Нан!» деген әр жердегі шоғыр адамдардың шуы бөлді. Сол топтардың ішінде, кейде: «Құрысын соғыс!», «Жойылсын патша!» деген дауыстар да шықты.

«Бұл айқайлар тегін емес шығар» деп ойлаған Асқар, көшелерді біраз аралап еді, шоғырланған халықты қуған полицияларды, полицияларға көрсеткен халықтың қарсылығын кездестірді.

Бұл көріністер бір үлкен уақиғаның ұшқыны сықылды көрінгесін, қарны ашқанына қарамай трамвайға мініп. Асқар Ивановтікіне барып еді, үйінде жан жоқ. Есігі құлыптаулы. Көршілерінен сұрап еді, «білмейміз» деген қысқа жауап айтты. Көшеге қайта шығып, трамвайға қайта кеп мінген Асқар, Европейская гостиницаға екі сағат жүрді. Бұл екі сағатты ол қыдыру ниетімен өткізген жоқ. Мінген трамвайлары жолшыбай полициямен жанжалдасқан топтарға кездесіп, тоқтай берді.

Трамвайдан күдер үзген Асқар, жанжалдасқан топтарда аралап отырып гостиницаға іңірде келді де задатка төлеген номерін алды.

Қарны ашқан Асқар тамаққа заказ беріп, официант кеткесін, тамаққа төлейтін ақшаны алып қояйын деп қалтасына қол салып еді, қолына мың басы молданың «Базарханға бер» деген хаты ілекті.

«Не жазған екен, ашып көрейін» деп ойлаған Асқар конвертті сөгіп, хатқа көзін салса, былай деп жазған шен:

«Базеке!

Алланың жәрдемімен жүріп жатырмыз. Сізге бұдан бұрынғы бірер хаттарымда жігіттер арасына іріткі кіре бастағанын жазып ем. Оларды азғырып бұзатын өзіңіз орныңызға тастап кеткен Елемесов деген жігіт пе деп, күдіктенем деп ем. Ақыры рас болды. Анығын білдім. Жігіттерді үкіметке, дінге қарсы үгіттейтін осы екен. Бұл туралы полицияға білдірейін деп бір ойладым да, сізді қимай, тағы да «Базекеңе ақылдасып алайын»– деп ойладым. Ендігісін өзіңіз білесіз. Менің өтінішім: бұл жаққа енді жібермеңіз.

Мыңдық имам Құдайбергенов».

– Ә, мынадай хат екен ғой!–деді Асқар, қарқылдап күлді.

– Котлет,– деді официант.

Айырмен шетінен үзігі алған котлетті Асқар аузына сала бере, қайтадан қағазға тастады.

– Бұл қалай?– деді Асқар.

– Да,– деді официант күрсініп,– Петроград жайы, қазір осы лай!

4

Қатты сөзге келген Асқар үйден шығып кеткесін, долы ашуын баса алмай, Базархан одан жаман долданып, кең бөлменің ішінде ерсілі-қарсылы аяғын жылдамдата басып жүрді.