Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

«Күшейгені емес пе? Декабрьдің 21 күні Омбыда Колчак үкіметіне қарсы үлкен көтеріліс болды. Көтерілісті басқарушы Омбыда жасырын жұмыс істеп жүрген большевиктер мен жұмысшылар.

Осы күнге шейін есімде: Бурабайдың школында оқып жүрген баларақ кезіңде сен менен:

«Телеграф знактарын шығарған кім?» деп сұрағансың. Мен сенің өзіңнен «ол кім?» деп сұрағанымда: «Америка оқымыстысы – Морзе» дегенсің. Ол әңгімені еске түсіріп отырғаным: абақтыға жабылған соң біз телеграфист боп алдық. Морзенің знактарын пайдаланып, түрменің қабырғасын тықылдату арқылы көрші камерадағы тұтқындармен сөйлесу оп-оңай боп кетті. Біраздан кейін дағдыланғандығымыз сондай: Морзе знагын тақылдату арқылы, іш пысқанда көрші камерамен ертегі, жұмбақ айтысатын болдық.

Осы знак арқылы 21 декабрь күні болатын көтерілісті біз күні бұрын естіген ек. Түнгі сағат бір кезінде көшеде атыс басталған соң-ақ, көтеріліс басталғанын білдік.

Көп кешікпей абақтыдан шықтық.

Мақтанғаным емес, мен бұрынғыдай бас қорғағам жоқ. Таң атқанша атысқан жұмысшы отрядының ішінде бірге жүрдім. Таң ата мен қосылған отряд атыста азайып, қалдығы қолға түсетін болғасын, «жан сақтаңдар!» дегенді айтты. Жаңбырдай жауған оқтың астынан аман шығып, қасымда жүрген жұмысшының қорасына тығылдым. Ол күні сонда жатып, ұзақ паналай алмайтын болғасын ұрланып, түнде Жоламан үйіне келіп ем, ол мені бір елеусіз танысының үйіне апарып жасырды. Мен осы хатты сол үйде жазып отырмын. Әлі ешкім сезген жоқ. Газеттен де оқырсың, Сағиттан да естірсің, әйткенмен, айта кетейін: бұл көтеріліс Омбы большевиктеріне де, абақтыдағы большевиктерге де қымбатқа тусті. Міне, менің алдымда алашорданың «Жас азамат» дейтін газетінің 1919 жылы, 5 январьда шыққан 18 саны. Осы санда «Көлбай, Шаймерден қашып шықты» деген мақаланы оқы! «661 кісі военно-полевой сотпен атылды,–- деп жазады газетте Омбыдағы көтеріліс туралы.–31 кісі каторжный жұмысқа кетті, 12 кісі соғыста өлді...» Бұл, әрине, кемітіп айтқан сан. Атыста өлген де, сотпен атылған да одан әлденеше рет көп.

Газетте атаман Шайтановтың: «Большевиктерді тыққан ауыл мен деревняны өртеу керек!» деген бұйрығы бар. Газетке жазбағанмен, Омбыдан қашқан большевиктерді іздейміз деп аттанған Шайтанов пен Кулаковтың отрядтары талай ауыл мен деревняның орнында күлін ғана қалдырғанын естіп отырмыз.

Ботагөз! Мен бұл хатты саған бір күн емес, екі-үш күн отырып жаздым. Әлі де жазарым көп еді, бірақ қысқартам. Қысқартуыма себеп: жаңа ғана осы үйге бір күдікті адам келіп кетті. Егер енді бірнеше минутта тығылмасам – ұсталып қалу қаупі туып отыр. Хатты осымен аяқтаймын. Міне, төрт-бес минутта мен бұл үйден жылысып шығып, шамам келсе Жоламан үйіндегі Сағитқа соғып, хатты берем де, одан да тез кетем.

Менің қазіргі минуттағы арманым – осы хатты Сағитқа тапсыру. Қолына тигізсем, оның қата қылмайтынына сенімім берік.

Ботагөз! Бір есептен қиындыққа шыдап, саған жетуді арман қылып ем, мұндағы жасырын партия ұйымы маған: «Қайткенмен, майданнан өтіп, Қызыл әскерге қосыл!» деп ұсынып отыр. Омбыдан аман кетсем, еркін жүре алатын документ жасап алдым.

Амандық болса, алдағы күзге шейін Қостанай жақтан Қызыл әскермен бір күні алдыңнан сап ете түсем. Сен сонда біздің әскерді қызыл жалаумен қарсы ал! Жарай ма?

Өліп қалсам... деген сықылды уайым сөзді мен бұл хатқа жазбаймын. Мен енді өлуге тиісті емеспін. Қызыл әскерге қосылып, қызыл жұлдызды берік пен қызыл жағалы шинельді киіп, қызыл туды желбіретіп, қыздыра айтқан қызыл әскер маршымен сен отырған ауылға кеп, аман-сау түсуге тиістімін. Сенен өтінішім: мені уайымдама! Жүдеме! Амантайды күт. Денсаулығыңды сақта. Қызыл жалаулық матаңды даярлай бер. Қызғалдақтай жайнайтын күнің жақын!

Ал, жаным Ботам! Қош... Амантайды мен үшін сүй!..

Жаныңдай жолдас – Асқар».

Омбы, 1919 жыл. Январь.

2