Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

– Атаңның басы!.. Абақтыға жабылған қызылдікі. Жәй-жәй-жәй, бар ғой, Асан, бір домалақ қағазды түртіп жіберсем, әлегін, аспаннан келеді. Сен мені түк білмейтін мылқау деп ойлайтын шығарсың. Мен сені ағайын деп аяп жүрсем, сен мені жат көріп таяйсың. Кәне, шыдасайық!

– Ойбай, білгеніңді қыл!– деді ерегіске қызып кететін Асан,– мені аяма!

– Рас па, әй Асан? Әкел қолыңды!

Екеуі қол алысты.

Бұл кеңестердің бәрін Ботагөз бір қаға беріс жерде естіп түр еді. Асан мен Алатай бірін бірі жегі қоярлықтай кез қараспен айрылғанда, Асқардан хат алғаннан бері басынан арылған қайғы тұманы қайтадан Ботагөздің жан-жағын қоршады.

– Апыр-ай, Асан-ай!–деді ол Алатай кеткесін, алдынан қарсы шығып, жылап,– бұларын, қалай?

– Ол не?– деп Асан білдірмеген болып еді, Ботагөз естігенінің бәрін айтты. Асанға енді тануға болмай қалды.

– Оған уайымдама, Ботагөз!–деді Асан,– сабындай көбіктенгенмен, сол неме не бітіреді дейсің. Аузы айтады. Әйтпесе, оған күш қайдан кепті?

Ботагөзді жұбатқан Асанға, егер келіншекті алмаса Алатайдың алдында одан қорыққан жасық адам болатындай көрінді де тұрды. Сондықтан ол: «не қылса да алмай қоймаймын!» деген сертке мықтап бекінді.

Осы кезде сол маңайға алашорданың соты келді. Байтөбет үйінде жатып сот құрған судьяға Асан жолығып, үш жүз сом пара беріп, келіншекті алып беріңіз деп уәделесті.

Асанның ізін аңдып жүрген Алатай, үш жүз сом бергенін түн қараңғысымен пайдаланып тыңдап жатып, болған істі бұлжытпастан Байтөбетке баяндады. Ел жайлауға шыққанда Байтөбет қонатын жерге Асан бұрын барып үйін тігіп қойып, Байтөбетпен екеуі жанжалдасып қалған еді.

«Құланның қасынуына, мылтықтың басуы» дегендей, Алатайдың Асанмен жанжалы Байтөбеттің ойына дәл келе кетті.

– 300 сом түгіл 3000 алса да судьяның мойнын бұрап берем!– деді Байтөбет Алатайға,– бірақ сен өзің берік бол. Түбінде ағайыным еді деп солқылдап қалып жүрме. Үйтсең осы бастан мен кіріспеймін.

– Менде ағайыншылық біткен,– деді Алатай сендіріп,– одан маған енді орыс жақын. Қолдан келетін не қастық болса, мен бәріне даярмын.

Алатай Байтөбетке Ботагөз туралы білгенін айтты.

– Бәсе!–деді Байтөбет,– Қосшыбай айтқан еді! Рас болды...

– Осы қатын кімдікі?

– Асқар Досанов дегендікі. Ол Омбыда ұстауда жатыр еді, к,ысты күні түрмеден қашты деп кәзитке жазды ғой. Өлі-тірісін білмеймін.

– Дәл үстінен түстін,!– деді Алатай, Асқардың кім екенін білмесе де,– нақ соның өзі!

Жұмысын орындаса Алатайдан қасқыр ішік алмақ болған Байтөбет, судьяға айтып еді, алып қойған парасы болғандықтан: «әйелдің басына бостандық қой» деп ол бұлталақтады.

Бірақ Байтөбет түптен кеп шынын айтқанда – судьяның көзі шарасынан шығып кетті.

– Оның қатынын жасырса,– деді ол үрейленіп,– не қылса да рауа. Онда мен пікірімнен қайттым.

– Сіз бұл іске кіріспеңіз,– деді Байтөбет,– ақсақалдың билігіне тастап жүре беріңіз. Кейінгі тынымын мен өзім істеймін.

– Жарайды.

Судья Асанның арызын ақсақалдардың қарамағына қалдырдым деп басқа жұмысын бітіріп, жүріп кетті.

– Мұныңыз қалай?–деген Асанның, сұрауына:

– Сондай заң бар,– деді ол, әуелі ақсақалдар қарайды. Егер олар бітіре алмаса біз қараймыз. Мен жақында айланып келем. Соған шейін бітірмесе, өзім бір жайлы қылам.

Сол кеткеннен судья оралмады. Байтөбет Қалиманың төркініндегі ақсақалдарға кісі салып, болып жатқан оқиғаны айтып хат жазып: «не қылған күйде қайын інісіне қосыңдар, ат, шапандарын, даяр» деп өтініш етті.

«Байтекеңнің сөзін орындаймыз» деген хабар келіншектің төркіні жақ ақсақалдарынан келіп қалды. Осы хабарды алғаннан кейін ерегіске, намысқа белін буған Асан төркіні ертең келеді деген күні түнде Қалиманы ұрлап алып қашты. Алатай қанша сақтық істегенмен айрылып қалды.

«Ит ашуын тырнадан алады» дегендей, Асан Қалиманы алып қашқанның ертеңінде Алатайдың жақындары жиналып Асандікіне келді де, Ботагөзге қатты-қатты сөздер айтты.