Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

Ақсақалдардың қаулысы: Асанның үйіне үш-төрт жігіт жіберіп, Ботагөзді көнбесе, зорлықпен Алатайдың үйіне алып баруға қосты.

– Бұларың келісер ме екен?– деген күңкілді Байтөбет басып тастады.

– Қарыстыр жағыңды!– деді ол жекіп.

Байтөбеттің әмірімен, Алатайға тілектес төрт-бес жігіт Асанның үйіне іңір қараңғысын жамылып, білектерін сыбана жүріп кетіп еді, аздан кейін Асан үйі жағынан шаң-шұң дауыс, төбелестің дыбысы, боқтау сөздер естілді.

– Бұл не?–десті отырып қалғандар үрейленіп, түре геп.

– Асан үйінде екен,– деді біреу жүгіріп кеп.

– Қалима ше?

– О да үйінде.

Әлгілер соған таласып жатыр ма?

– Таласқанға болатын емес. Үйі толған жігіт.

– Олар кім?– деді Байтөбет.

– Әр ауылдан да бар көрінеді. Төбелесіп күш келетін емес. Алатай төбелесем деп еді, Асанның жігіттері төбелеспей, аяқ-қолын ұстап, еркіне жібермеді.

– Бұл қай бассыздық!– деді Байтөбет тұлданып,– бұл енерді оларға кім үйреткен. Жүр, кәне, барайық, көрейік қырғанын!..

– Байтеке, сабыр!– деді біреулер, Байтөбет Асан үйіне жүруге беттегенде,– сөз бермей кетпес, ашу үстінде барып, біреу-міреу жазатайым болар. Кепке топырақ шаша алмассың.

Байтөбет аз кідіріп, бәсеңдеді.

4

Құттыбай ауылы күздікке екі жарылып қонды: төрт-бес үй Алатаймен бір бөлек, бес-алты үй Асанмен бір бөлек. Асан Қалиманы алды. Қалиманың туған әкесі: «Мен даудың кісісі емеспін, бітісемін, баламды көрмей отыра алмаймын!» деп еді, сол маңдағы атқа мінерлер: «Байтекеңе берген уәдеміз бар, елден шығам десең өзің біл, біз саған қосылмаймыз» деді. Олардың сөзіне болмай, Қалиманың әкесі Асанмен табысты.

Байтөбеттің ұйтқуымен Қалиманың төркін жағы Жансарыға қараған бес-алты үйдің он шақты жылқысын барымтаға алды. Ол барымтаның қаруын қайтаруға мүмкін еместігін көрген Асан амалсыз шыдады. Теңдік әпермейтінін біліп, үкімет орындарына бармады.

Байтөбеттің ақылымен Алатай Асанға қастықты екі жүйеден іздеді: біреуі – жақын жерден малына қастық істеу, реті келсе Асанның жанына да қастық істеп, кезегі келетін болса өлтіру; екінші – Ботагөзді жасырғанын алашорда мен Колчак үкіметіне білдіру.

Асанды талай тосқауылдап, өлтірудің ретін таба алмаған Алатай, Жансарыға қараған бес-алты үйдің қой, тайша-торпақ, тай-құлын сықылды малдарына бөрідей тиді. Құрығы жеткен малды ол жасырып та, көрсетіп те сойып жей берді.

«Мал ашуы – жан ашуы». Бірер тоқты-торымға шыдаған Асан, Алатайдың қылығы шектен шығып бара жатқасын, қол-іске қол-іс жұмсағысы келіп еді...

– Малды мықтап күзету керек те, қандаспау керек,– деп жалынды Ботагөз.– Алатайды желіктірген Байтөбет екенін көріп отырсың. Қайтесің, амал жоқ. Бұл заң тұрғанда саған қиын болатыны рас. Жасқанып, үкімет орнына бара алмайсың. Ақсақалдар саған өшігіп алды. Қайтесің, шыда!

Алатай біртіндеп жұмсарып, бірлігін берді. Оған қуанған шөпшілердің біреуі үйінен тоқты алдырып сойып, бәрі мәжілістесіп бірге отырып ет жеп, «кегіміз бітті» деп қол алысты. Шөпшілер Асанға ат, шапан айып кесіп, атына өзінің маңдайына басқан күреңін, шапанына түйе жүн шекпенін беруді өтінді. Асан оған көніп еді.

– Жоқ, алмаймын!– деді Алатай,– әуелде намысқа кірісіп тулағаным рас. Енді шын бірлігімді беріп, қалтқысыз табысқасын айып алып қайтейін. Кешкесін, түгел кешем.

Шын табысқандығын көрсету үшін Алатай Асанға сырын айтты.

– Ашумен,– деді ол,– Байтөбеттің ұйтқуымен сот орнына сені қызылдың әйелін тығып отыр деп арыз беріп ем. Ерте бергем. Әлі сыбыс жоқ. Аяқсыз қалса жарады. Егер аяқсыз қалмай, зәуі-сайтан үкіметтен кісі келетін болса, маған ішіңе бүкпе сақтадың деп ренжірсің. Ол сырымды жасырмайын.

– Өзің адал келсең оны қойшы, тәуекел, көріп аламыз,– деді Асан.

– Бәсе,– деді басқалары,– өздерің табысқасын ол не қылады. Келер де кетер.