Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

– Егер келсе тегін кете қоймас,– деді Асан.– Бірақ, мен оған Алатайды енді кінәламаймын, Егер Алатайдың қолында сондай әйел тұрып, мен Алатаймен араз болсам, мен де үкіметке білдірер ем. Енді, татуласқасын ол үшін не көрсем де, мен Алатайға өкпелемеймін.

– Байтөбет ит түбіме жетті,– деді Алатай шын көңілден кейіп,– дауыңа көмектесем деп, іш-майымды сорып та болды. Мен, бар болғыр, атағына алаңғасарланып шаба бердім. Жауыз талайды осылай тақыр мұзға отырғызды дейтін еді, мен де отырдым.

– Болар іс болды,– десті қасындағылар,– оған өкінбе. Енді осының айласын іздеу керек.

– Мен таптым айласын,– деді бір шөпші,– екі туып бір қалғаны емес, басыңның аманында бұл әйелден құтыл. Әркімнің өз жаны тәтті. Біреу үшін отқа күйме. Әйелді бір түнде бір жаққа апарып таста. Содан кейін соттан кісі келсе: «көрмедім, білмедім!» деп отырып ал, не «қашып кетті» де. Сонда саған не қылады?

Бұл ақылға:

– «Ер жігіттің екі сөйлегені – өлгені, емен ағаштың иілгені – сынғаны»,– деді ол, Асқардың кім екенін айта кеп,– жалғыз мен емес, осы елдің барлық окопқа барған жігіті: «бұл әйелді сақтаймыз, ешқайда жіберме!» деп отыр. Асқардың жақсылығы елдің жігітіне сіңген. Ол әлденеше мың жігітке пана болған. Ал, біз рулы ел болып, бір әйелге пана бола алмаймыз ба? Мына қызылдар келе жатыр. Асқар қызылдың ішінде деген хабар алдық. Анық хабар.

– Онда жақсы екен.

– Ертең Асқар аман келсе, не бетімізді айтамыз. Әлдекімнің әйелі болса мен оны не қылайын. Мен өзім бұл әйелді сақтап үйіріне қосу үшін неге де болса шыдаймын.

Асанның серті беріктігін көрген шөпшілер, ұсыныстарын қайталаған жоқ. Етті жеп, белін шеше, сырларын ақтарып, «ер тәуекел!» деп бірлікке келген Алатай мен Асан жай-жайларына тарады.

Бұл хабарды қосына кеп хабарландырғанда, Ботагөз де, Асанның ағайындары да қатты қуанды. Асанды татулыққа жұмсағандары үшін олар Ботагөзге алғыс айтты.

– Бүкіл ел боп тетігін таппаған істің тетігін таптың-ау, шырағым,– десті қартаң адамдар Ботагөзге,– көп жаса! Осы татулықтың ертеңіне Асан мал сойып, Алатайды жолдастарымен қонаққа шақырды. Қалтқысыз татуласқан ағайын: «жақын арада жұрт жаңартып, бөлінген ауылды біріктірейік» деп ойнап-күліп ас ішіп тарады. Содан кейін үкімет орнынан кісі кеп қала ма деп екі жағы да құлағын түрік ұстағаны болмаса, өзді-өзінен қастық күткен жоқ. Мал да, адам да бұрынғыдай еркімен жайланды. Екі жағы да шаруа жабдығына тиышталып кірісті.

Бұл татулықты естіген Байтөбет бұрқанып, өзі кеп Алатайға:

– Сенде сүйек жоқ, кәпір, нағашың жаман еді, соған тартқан екесін. Бұдан да өлсең еттің!– деп ұрсып еді:

– Мен дау иесі емеспін, шаршадым,– деп жауап беріп, Алатай ол сөзге уәдесінен толқыған жоқ.

– Ендеше, менен жақсылық күтпе!– деп, көндіре алмаған Байтөбет, ашуланып кетіп қалды.

Асанның ауылы Есілдің жайпақтау бір қабағына қонған еді. Жайпақтың сайы Есіл тасығанда су кеп құйылатын алап болғандықтан қалын, шабандық. Жансарыға қараған бес-алты үйдің ер азаматы осы сайда шөп шауып, күндізгі сусынды шабындық басында ішеді де, кешке үйге кеп қонады.

Сол жыл Есіл де мол тасып, жаз жаңбыр да жауып, егін мен шөп тамаша көп шықты. Құрғақшылық жыл түгелімен ұйпайтын Есілдің шабындық сыбағалы алабының Жансары тұқымы мұртын да баса алмады. Ол ел аздап егін де егетін еді. Шабылған шөпті алдағы қысқа артығымен жетеді деп шамалағаннан кейін, Асан басқарған қостың тең жарасы егін жинау жұмысына шықты. Екі-үш еркек пен және үш-төрт жас әйелдермен Асан шабылған шөптерді шабындық орнына маялап үюге кірісті. Күзгі өрттен сақтанып, шапқан шөпті шабылған орнына үйіп, айналасын не өртеп, не қара жыртынды ғып тастайтын ол елдің ескі әдеті еді.

– Бейнеттеніп қайтесің?–деген Асанның сөзіне болмай, мая үйісу жұмысына қатынасқан жас әйелдердің, ішінде Ботагөз де жүрді.

Алатайдың «көрсетем» деген сөзін естігесін, ол біраз уақыт мазасызданып еді, Алатай мен Асан табысқасын Асқардан хат алғаннан кейінгі қуанышты қалпына түсіп, жадырап кетті.