Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

Есіл өзенінің биік жартасын жарып ағатын «Шын, бұлақтың» қайнап шығар басында, біреу іздеп таппаса, адам көрмейтін тастың қуысында отырып, 1919 жылдың августың он бесі күні, күн түске тармаса Ботагөз Асқардың осы хатын оқыды. Сол жаздың майының аяғында алған хатты оның бұл кем болса – пәлен рет оқуының біреуі еді.

Бірақ оның бұрынғы оқуы мен бұл оқуының арасында үлкен айырма болды. Хатты бірінші оқып қуанышты әсер алған ол: «енді жылауымды доғарайын, қуанышты тілек үстінде Асқарды қарсы алайын» деген қорытындыға кеп, содан кейін, егер қабақ шытар минуттары болса, хатқа қарайтын еді де, хат оның денесіне тарауға айналған уайым уытын тез тартып алып, көңілі жадырап жүре беретін еді.

Бұл жолы олай болмады. Оның жабырқаған көңілін хат жадырата алмады. Тастан тамшылаған бұлақтың суындай хатқа үңілген оның көзінен мөлтілдеген жас домалап отырды да, аздан кейін тамшыдан көбейіп, Есілге құюға сорғалаған судай көз жасы ағыла жөнелді. Ол бетін алақанымен басып өксіп-өксіп алды.

Ботагөздің бұлай жылауына себеп мынау еді: Асанның ауылында Асанмен құрбы бір жігіт өткен күз қайтыс боп, артында жас келіншегі қалды. Ол келіншек – түскеніне жылға толмаған, кескіні ажарлы, бір жігітке әйел болуға жарарлық деген адам еді. Аты Қалима.

Өлген жігіттің Алатай деген ержеткен інісі болатын. Бойдақ қайнысы болғасын ауыл-аймақ: «аға өлсе, іні мұрасы» деп, қайтыс болған жігіттің жылын бергесін, Қалиманы соған қоспақ болған.

Бірақ Қалима елдің ойынан шықпай, Асанмен көңіл қосып, соған тимек болды.

Алатай жеңгесінің, Асанмен жақындағанын бастапқы кезде сезбей, көптен соң барып білді. Ол әуелі қатаң келмей, Асанға ағайыншылық базнасын айта кеп:

– Жесір менікі, құдай болмаса адамның дауы жоқ. Бір қатынға татымайтын жігіт емеспін. Бір сайтан азғырған шығар. Ауыл үй қонып, ағайын боп отырған адамсың, жүрген-тұрғаныңды кешейін. Сен менің сыбағалы асыма қол созба!– деп өтініш етті.

Бұл сөзге басында ұялғаннан: «жарайды» деп жауап берген Асан, және де: «қойсам қояйын, ауыл-үймен аңдысып дұспан болғаным келіспес» деп ойлаған Асан, артынан Қалиманың сөзінен және шыға алмады.

– Мен өлерімді білетін адаммын,– деді Қалима Асанға, Алатайдың сөзін естігеннен кейін,– ол баста сенімен көңіл қосқанда, түбінде осы сөз боларын біліп сақтандырғам. Сонда сен: «неге болса да шыдаймын!» дегенсің. Тіпті уәдеңді бұзды деп ренжімес те едім. Мен қазір жүкті боп қалдым... Енді айнуыңның жөні келмейді. Өлсек, тірілсек те бірге болайық.

Қалиманың бұл сөзін естігесін, Алатайға берген уәдесінен Асан айнып:

– Ат-шапан айыбым даяр,– деді тағы бір сөйлескенде оған,– әуелде қара басып бір шырмалып қалып, енді босану қиын боп отыр. «Ала қойды бөле қырыққан жүнге жарымайды». Бәріміз бір атанын, баласымыз. Бөтендігіміз жоқ. «Ерден кетсе де, елден кетпейді» деген. Сенің қатын алуың менің мойнымда болсын. Ат шапан айыбыңа бір қыздың қалыңын мен берейін. Сен есік көргенді алма, бесік көргенді ал. Уызың арылмаған жас жігітсің. Саған қызын кім бермейді? Ал, мен болсам, бұрын үйленген адаммын. Маған қызын жұрт талғап барып береді.

Асанның бұл сөзіне Алатай ер-тоқымын бауырына ала тулады:

– Өзің кімді мазақтайсың?!– деді ол, тігін кеп,– мен саған қалың беріп қатын әпер деп қашан айттым! Егер сен олай басынатын болсаң, менің сөзім қысқа. Өлмей, мен саған жесірімді бермеймін. Ағайыншылық сөзге көнбейтін болсаң: «жаумын» де де, тұрысатын жеріңді айт! Мен неге болса да шыдаймын.

– Шыдассақ шыдасайық,– деді Асан да ашуланып!

– Әй, рас айтасың ба?– деді Алатай түрегеліп.

– Рас айтқанда неғыласың?

– Не қылғанымды көр. Әкел қолыңды! Асан қолын бермеді.

– Ә-ә-ә... солай ма?– деді Алатай екіленіп.

– Менімен табан тіресуге жарамассың!

– Саған ол мықтылық қайдан келді!

– Көр, қайдан келгенін! Кезіңді желкеңнен шығарам! Үйіңе кімді сақтап отырғаныңды білемісің? Үйіңдегі әйел кімдікі?

– Кімдікі? Менікі!