Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

Оттай лаулаған көңілін губернатордың түспей кетуі су сепкендей басқан Итбай, губернатор жүріп кеткен соң, жан адамға тіл қатпай өз отауына келді де, губернаторға арнап салдырған никель кереуеттің үстіндегі жібек көрпе жапқан мамық төсекке, киімін шешпестен қисайып жата кетті.

– Еш адамды бұл үйге жолата көрме, мейлі кім болса ол болсын, тірі жанды кіргізбе!– деді ол Бүркітбайға, үйге кірер алдында.

Сонда да: «әлдекімдер жуатпақ боп мазамды алар» деген оймен, кереует тұрған бөлменің есігінің күршегін салып қойды.

«Бұл қалай! деп ойлады ол төсекте жатып,– әлде патшаның тойына менің баруым қата ма? Егер мені елеулі адам көріп патшаның тойына жібергісі келсе, губернатор неғып менің үйіме түспеді? Әлде, осы жолында біреулер арыз беріп көңілін айнытып тастады ма екен? Оншадан мұнша бақытым ұшып, мерейім үстем боп келіп, құлар жерім осы ма еді? Бұдан артық кемшілік, бұдан артық масқара бола ма?»

Соңғы сөздерді Итбай дауысын шығара айтып, ызадан жылап жіберді. Әлдекімдер есік қақты: «Итжан, аш есікті! Менмін!»–деген әкесінің дауысы да естілді. Оған Итбай орнынан қозғалған жоқ.

Біраздан кейін Итбайдың, ашу бұлты тарап, ақылы сабасына құйыла бастады. «Енді қайтем?» деп ойлады ол.

Осы өкпелі қалпымен үйінде жатып қалуға дәті шыдамады, болашағын ойлап, губернатормен ерегісуге қаймықты.Ол керуеттен тұрды да:

– Бүркітбай!–деді, есіктің күршегін ағытпастан.

– Әу!– деді сырттан дауыс.

– Асқар бар ма, бұл арада?

– Әлгінде бар еді, қазір шығып кетті, үйіне кетті білем.

– Сен оны шақырып келші.

Бүркітбай Асқарды шақырып келді. Бөлмеге Асқармен бірге кіргісі келгендерге Итбай рұхсат еткен жоқ. Асқарды Итбайдың шақырған себебі: «мүмкін, мені жамандап арызберуші, я біреуге жазып беруші сол шығар» деген ойына күдік кіріп, оның тамырын тартып байқау, қатта өзінен сұрау еді. Асқардан келген жұмыс болса, оның соңына Итбайдың жарық ап түскісі келді.

– Безобразия!– деді Асқар, үйге кіре кейіген қабақпен,– бұл не? Не масқара бұл? Бұл қай мазағы? Көпшілікті менсінбегенімен қанағаттанбай, өзін қолдайтын адамға да осынша елеусіз қарайды; бұл, енді, біздің қазақты ел деп, жұрт деп, онда сөйлесуге тұрарлық кісі бар деп ойламағаны ғой! Сволочь!.. Подлец!..

«Осы сөздерді рас айтып тұр ма» дегендей, Итбай Асқардың бетіне жалтақ-жалтақ қарады.

– Ұлттық сезімім аз өмірімде мұндай оскорблениеге ұшырап көргем жоқ шығар,– деді Асқар Итбайға тура қарап,– губернатор тоқтамай жүріп кеткенде, ішіме сыймаған ашудан жарылып өле жаздадым. Мен ойлағам: тоқтар, қонар, халықтың өкілдерін қабылдар, арыздарын тыңдар деп; но и подлец!.. Мынадай әкімнен жақсылық күткен елде де ес жоқ.

«Ім... менің үйіме түспей кеткенге ренжіп жүр екен десем, арыздарын бере алмағанға ренжіп жүр екен ғой!» деп ойлады Итбай, бірақ ол ойын ашып айтпай, Асқарға ақылдасқан болды.

– Бақыттың кілті осында тұрса да, осы қылығына қарағанда үйде жатып алайын деп ем, бірақ бұрынғының ұлықпен тіреспе» деген сөзі есіме түсіп, дәмдес адам болған соң саған ақылдасайын деп шақырып отырмын. Не айтасың?

– Өздері бұдан шығып қайда барады екен?

– Бурабайға тартты, Андрей Кулаковтікі даярланып отыр деген. Петербордан қонаққа кеп жатқан баласы губернатордың келуін тосып жатыр деген. Ол бүгін сонда.

– Соңынан бару керек!– деді Асқар аз ойланып тұрып,– мына қылығын өзіне айту керек, ең болмағанда, қазақ та өкпелей біледі деген ұғымда кетсін. Өз ойында, Асқар, кезегін келтіріп өкпе сөздерді губернаторға өз аузынан айтып, оған ой түсіргісі келді.

Асқардың ойы өз ойына дәл келген соң, Итбай:

– Барсақ барайық, сен киініп кел!– деді Асқарға,– мен Бүркітбайға ат жектірейін.

Тамақтанып алып, қасына Асқарды ертіп, божысын Бүркітбайға ұстатып, көсем атпен Итбай Бурабай қаласына сапар шекті.

Бұлар Бурабай қаласына келсе, губернатор Кулаковтың үйіне түсіп, жайғасып қалған екен.

– Қайда түсеміз?–деді Итбай Асқарға.