– Ә... ә... так-так... аттар бар ма?

– Тақсыр, бұл қалай?–деді Итбай жалынышты кескінмен, бір айдай мені даярлатқаныңыз? Мен күтіп отыр едім.

– Оқасы жоқ... тағы бір ретте...

– Тағы да қашан? Губернатор енді қашан келеді? Түсіріңіз, құдай үшін!

– Итбай!–деді уездный,–дауласып керегі жоқ. Тез ат жек... Бол!

– Тақсыр!..

Уездный маңдайын жұдырығына тіреп, көп уақыт жауап бермей анда-санда лоқсып, отырып алды.

– Болыс қайда?– деген дауысқа, пәуескеден денесін шығарып, Итбай артына қараса, манағы қара тұлыпты екен...

Бұл кезде ылаушылар аттарын ағытып алып, пәуескелер атсыз қалған еді.

– Мен, тақсыр,– деді Итбай.

– Ат қайда?

– Жегем қазір. Қонақ болсын деп үй даярлатып ем.

– К черту!– деп Итбайды тұлыпты жұдырығымен бетке қойып жіберді.

Өзі ес біліп етегін жапқалы жеген таяғы болғандықтан Итбайдың барлық қаны жүрегінен басына шапшыды. Көзі қарауытты. Кернеген ыза бораннан артық долданды. «Бүйтіп көрген күн құрысын!–деді ол назаланып,– сүйекке таңба түсті, өлім болды!..»

Етектерін дауыл көтеріп, күртікке сүріне-қабына сапырылған жігіттер Итбайдың ішкі ойын кескінінен танып, ләм-мим деместен, қорадағы аттарды пәуескелерге лезде жекті. Ерігіп тұрған семіз аттар, бір жағы желге, бір жағы адамның ереуіліне еліріп, жүріп кеткенше ойнақшып, кейбіреулері аспанға атып, басын ұстаған жігіттерді шекпендей сүйретті.

– Кеттік!– деп тұлыпты команда бергенде,– қоңыраудың сыңғырлаған үні желдің ызыңына даусын қосып, арпалысып тұрған аттар пәуескелерді ала жөнелді.

«Патшаның 300 жылдық тойына барады, губернатор үйіне қонаққа кеп, шығарып салады» деген сөз тарағалы Итбайдың даражасы, қадыры ел ішінде бұрынғыдан жүз есе артып, шоқтығы көтеріліп, ел көзіне «жарты патша» көрініп еді. Губернатордың түспей кетуі – оның көтерілген еңсесін шөктірді. Тасыған көңілі бәсеңдеді. Әркімдерге ол: «Губернаторға пәленді істедім, түгенді істедім» деп мақтанған еді, оларға енді не дерін, беттеріне қалай қарарын Итбай білмеді.

АЛТЫНШЫ ТАРАУ

«ПОКУШЕНИЕ»

1

Алексей Кулаков та, оның әкесі Андрей де арғы тегін алғанда аталықты, яки үлкен чин алған адамдар емес, жабайы ғана казак. Андрейдің әкесі Андрей кедей боп, Бурабай көлдерінен балық аулап күн көрген. Андрейдің өзі балық сатудан саудаға үйреніп, бертін келе мал саудасын істеп байып, сол маңдағы қалаларда тұратын казактардың алдына шыққан.

Андрейден бес ұл бала туған еді. Алексей солардың екіншісі. Алексей туған кезде, Андрей Бурабай қаласындағы бай орыстың қатарына кіріп қалған еді. Сондықтан, ол, Алексейді Бурабай школын бітіргесін Омбының гимназиясына жіберді. Гимназияны алтын медальмен бітіріп, университетке түскелі Алексей Петербургке барып еді, әр түрлі себептер кездесіп алынбады.

Сандалған Алексей еліне қайтуға даярланып жүргенде, бірнеше жыл Көкшетаудың уездік начальнигі болған, Бурабайдағы үйіне келіп жүретін адамға кездесті.

Таныс адамы оған гусарский полктың біреуіне түсуге ақыл берді.

– Оған мені ала ма?– деген Алексейге, танысы:

– Мен алдырам,– деді де, Григорий Распутинмен таныстығын, бұл жұмыс оның қолынан оңай келетінін айтты.

Танысының, айтқаны орындалды.

Распутиннің «тәрбиесіне» түскеннен кейін, бақыттың кілті» кімнің қолында екенін Алексей көрді, Россияның тізгіні Николайда емес, Распутинде екеніне көзі жетті, Распутинді басқыш қылып Алексей офицерлік чиннің шыңына шыға келді.

«Биік мансап, биік жартасқа шарықтап ұшып қыран да шығады, жорғалап жүріп жылан да шығады», дейді Абай.

«Биік мансапқа қырандай шарықтамай-ақ, жыландай жорғалап қана шыққан Алексей Кулаковтың ендігі арманы – Россия үкімет билігінің бір тізгінін қолына ұстау.

Сухомлинов фамилиясын Алексей Кулаков жақсы біледі: бір Сухомлинов Петербургте соғыс министрі, біреуі – Омскіде степной генерал-губернатор. Бастапқысымен ол таныс, соңғысын ағасынан ғана естіген, езі жүздесіп көрген емес.