Кошкин басынан папағын сыпырып, сеңсеңнің арасына кірген қарды сілікті де, пимасына жабысқан қарды аяғын тебініп түсіріп, үстін қағып, мұртының мұздарын қолымен сергітіп, дойбышыларға жақындады.

Мінезі тығыз Кошкин, даладан айқайлағанына ешкім дыбыс бермегесін үйге ашуланып кіріп, қатты сөз айтпақ еді, Итбайға бетпе-бет келгесін мысы жеңіліп, тілінің уытын Горбуновқа қарай бүрікті.

– Гаврил Гаврилыч! Губернатор келетін жолдың өн бойына қамыстан жиі бекет шаныштыр деп, мен становой приставтан қағаз әкелдім бе?

– Әкелдіңіз?

– Сіз орындадыңыз ба, оны?

Горбунов басын салбыратып, төмен қарады.

– Міне, енді,– деді Кошкин сол жақ мұртын тілімен орап ап ұртына тығып, ызалы кескінмен кекете күліп,– далада боран. Губернатор осы араға түс ауа келеді. Егер адасса, жауапкер кім болады?

Горбуновтың көзі шарасынан шығып кетті. Жаласын Итбайға жапқалы бір оқтанып қалды да, ол туралы айтпағаны есіне түсті.

– Мен естіген жоқпын. Расында ол қиын болған екен,– деді Итбай басын ақтап.

– Міне, жақсы болыс, егер оған айтса істейді, айтпаса жоқ!..

Итбай урядникке өр көкіректігін істейін деп еді:

– Менің сізге айтарым қысқа,– деді урядник түсін суытып,– бұл кінәласудың, керісудің жері емес. Писарыңызға айтқам. Хабарландырудың копиясы өзімде. Сіз ақылды кісісіз. Не себепті ойламадыңыз, жолдың жайын? Уақыт қыс. Құдай біздің ойлағанымызға көне ме? Міне, енді хал жаман!

Итбай қанша мықтымын дегенмен састы. «Ит-ай,– деп ойлады урядник туралы ішінен,-– өшігіп көптен мін таба алмай жүр еді, қапымды тапты!..»

– Өткен өтті, бізден хата болды. Енді не істейміз?– деді Итбай.

– Бурабай жаққа да, Макинка жаққа да тығыз түрде кісі шаптырыңыз, әр ауыл өз тұсына жиі ғып жолдың екі жағына да қамыс бекет шанышсын, ұқтыңыз ба?

Итбай бір баланы Бүркітбайға жүгіртті.

– Мынау үйлердің қасындағы көп шаналар кім? – деді урядник.

– Қонақтар.

– Не қылған қонақтар?

– Ауылшылап жүргендер.

– Қуыңыз бәрін қазір ауылдан, тез тарасын! Және губернатор жүретін жолдан басқа жолмен қайтсын.

– Олар жәй қонақ еді...

– Мен қызметтегі өзімнің міндетімді өтеуге тиістімін. Мен оларды қууға тиістімін. Олардың араларында ниеті - бұзықтары жоғына мен жауапкер бола алмаймын. Сіз білесіз бе, министр Столыпинді белгісіз біреу атып өлтіргенін? Губернаторға қонағыңның біреуі қастық қылса кім жауапкер болады?

Итбай урядникті түсіндірем деп тырысып еді:

– Менің басым біреу!– деді урядник, дауысын көтеріп,– керістің орны бұл емес! Мен сізден сұраймын, бұл туралы менімен таласпауыңызды! Егер айтқанымды істемесеңіз істемеді деп губернаторға естіртем, маған өкпелемеңіз ?

Итбайдың ойы қорғасындай толқыды. Губернатордың келетін күні таянғасын, елде тірек көретін игі жақсылар үйінде ошарылып жатыр еді, сол арадағы бес-алты болыс Атығай мен Керейдің игі жақсысының төрт кезі түгел. Егер губернатор тоқтайтын болса, Итбай ақсақалдарды дидарластыруға ойланған.

Урядник күдіктенгенмен үйінде жатқан қонақтың ешқайсысына Итбай күдіктенбейді. Олардың губернаторға қастық істемейтіні өзіне аян. Бірақ урядник заңға сүйеніп айтып тұр. «Заңның жолы тар». Ал, заң тар деп бірнеше күн күткен қонақтарын табан аузында: «бытыраңдар!»– деп малша үркітуге және қиын. «Не істеу керек?»

Итбайды біраз жұрт «Итекең» деуге ерсі көріп, иттен қасқырды бағалы санап, «Қақаң» дейтін еді. Бет алған жағына Итбай қасқырдай қайсарлық көрсетіп мойымайтын.

– «Егер,– деп ойлады Итбай, урядниктің түгі сыртына тепкен кескініне қарап тұрып,– урядниктің қоқан-лоқысына үрпиіп, елдің іске татыр адамын қусам, мені ел енді қайтып көре ме? «Ұл кетеді жайына, қыз кетеді байына». Урядник пен губернатор менің қасымда үнемі отырмайды. Маған «ерегі елдің игі жақсысы...»

Осы ойға табанын мықтап тіреген Итбай, урядникке «қуа алмаймын» дегенді айтқалы ыңғайлана берген еді, аптығып Бүркітбай кіріп келді.

– Неге шақырдыңыз?