Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

– Ауылнайлардан ешкім бар ма?

– Төртеуі осы ауылда.

– Оларды да атқа мінгіз, өзің де атқа мін! Екі бөлініп, біреуін, Бурабай жағына қарай, біреуің Макинке жолына қарай шабыңдар. Жолға қамыстан бекет шаншыңдар!

Бүркітбай асыға жөнелді.

– Жолда қастық істемейтін сенімді кісі жіберіңіз,– деді урядник.

Итбай урядникті бетінен алып тастағалы адырая қарады да, үндемеді. «Е, құдай,– деді ол ішінен кейіп,– шегірткеден қорыққан егін екпейді» дегендей, осының, айтып тұрғаны не? Мені қорқытқаны ма?

– Қонақтарыңыз ше?– деді урядник.

– Тарата алмаймын оларды.

– Сіз отпен ойнайсыз!

– Мен білем, өлмес жерімді!

– Мен сізге рұхсат бермеймін.

– Мен ол рұхсатты сұрамаймын. Егер үкімет қазаққа сенсе, ең сенімді қазақтар – менің қонақтарым. Оларды мен қуа алмаймын.

– Арты неге соғарын білесіз бе?

– Түкке де соқпайды. Азар болса басым кетер. Бірақ, мен губернаторды ондай ақымақ деп білмеймін.

– Губернаторды сіз кім деп атадыңыз?–деді урядник,– Гаврил Гаврилыч, есіттіңіз бе?

Бекет шаныштыру туралы қағаздың пәлесінен қалай құтылуды білмей тұрған Горбунов.

– Естідім!– деді жарамсақтанып.

– Сөзіңізді ұмытпаңыз, волостной управитель!

– К... тұз езіп құйсаң, да шыдадым!

Урядник ашудан жынданып кете жаздады. Итбайға жұдырық салайын деп еді, бата алмады. Тілдейін деп еді, сөзі сарқылып қалған сықылданды.

– Мен!– деді ол Итбайға ежірейіп,– сізбен таласып тұра алмаймын. Бурабайға кетем. Тығыз поручением бар. Губернатор сағат үштерде осында болады. Қазір сағат тоғыз жарым. Қонақты таратпай отыруға заң, жоғын мына Горбуновтың алдында естіртем, ұқтыңыз ба?

– Ұқтым.

Итбай сазарып үндемеді. Урядник бұрқан-тарқан ашуланып шығып кетті.

6

– Әлбәттә шолай.

– Сіз мақұл көрсеңіз, мен былай ойлап ем.

– Ләббай, сөйлеңіз!

– Баяғыда, патша ағзам наследник күнінде Омбыға келгенінде мен ішінде болып едім. Ертістің жағасына үй тігіп күткен едік. Сонда, патша ағзам параходтан шыққанда, қай ишан екенін ұмыттым, бір ишан намазға ұйығандай жиналған жұртты Қаз-қатар тұрғызып, азан айтып, салауат оқытқан еді. Губернаторға солай істесек қайтеді?

– Бәракалла, хұсусан мен бұл фікірні муафик деп білем.

Діні кафір адамға салауат айтуды ерсі көргендей болған үйдегі жұрт, «қалай айтты?» дегендей ишанға қарап еді, оны түсінген ишан:

– Жамағат,– деді,– аллаһы-тағала уә тәбәрәка хаз- рәтләрі айтқан: «Ей құлым деген,– hep бір менің берген неғматыма шүкір айла, бәлеге сабыр, қазаға шүкір айла, ғалымды да, залымды да жіберу ықтыияры өзімде» деген. Аллаһы тағала муафик көріп бізләрге әмір еткәш тә, оған тәдбир айлауға болмайды. Шүнжи алла хакім қойған әмир, алланың бұйрығын орындайды. Итбай мырза мағғұл айтады. Мәсжиттә губернатор хәзрәтләрінә бағышлап, екі рақат намаз оқып, күтіп отырайық, келгенде салауат оқып, алдынан шығайық.

– Әттең, тәңірі-ай!– деді Итбай таңдайын қағып,– күн ашық боп, мешіттен алдынан шыққанда өте көрнекті болатын еді, күні құрғыр бүгін қағына қалды ғой, боран-шашындатып.

Түс ауа боран құтырып кетті. Жел ышқына үрлеп алай-түлей болды. Мешіттен намаз оқып губернаторды күтуге шыққан ишан мен оған ерген адамдар жаяу жете алмайтын болған соң Итбай ат жектіріп, шанамен тасытты.

Итбай ораза мен намазға салақ еді. Құлшылыққа сондай салақ әдетінен, ол мешітке шалдармен еріп барған жоқ. Бірақ үйінде де отыра алмады. Басына түлкі тымағын, үстіне жеңіл қара құлын жарғағын, аяғына қазанский қызыл-шұбар пимасын киіп, далаға әлсін-әлсін кіріп шыға берді. Губернатор келетін жолға хабар айтатын қарауыл қоюға бір ойлап, айдалада бораннан кісі тұра алмайтынын көргесін, біреуді Макинка жаққа кеткен Бүркітбайға шаптырды.