Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

– Бар, айт!–деді ол жіберген кісіге,– бекетті жолға өзі шаншам демесін. Ауылдан кісі жұмсасын да, өзі губернаторға құлақ түріп тұрсын. Губернатор жақындағанда маған тез жетсін. Астындағы аты болдыра қоймас. Семізден жарап, сұлыға піскен айғыр ғой.

Күн бесінге таянған кезде: «неғып кешікті?»–деп Итбай есік алдында тұр еді, түтеген боранның ішінен, мешіт жақтан бір салт атты қараң ете түсті. Итбайдың жүрегі лобылып аузына келді. Салт атты Бүркітбай екен.

– Келіп қалды!–деді Бүркітбай аптығып.

– Алыс па?

– Мынау ауылдан шыққан шығар, ендігі!

«Мынау ауыл»– үш шақырымдағы ауыл екенін айтпай түсінген Итбай сасып қалып:

– Сен,– деді Бүркітбайға,– Асқарға бар, киініп даяр тұрсын, мен мешіттегі ақсақалдарға барайын! Содан кейін аттың басын ұстайтын, төрелердің үстін қағатын жігіттерді даярла. Табан аузында керекті кісіні таба алмай масқара болмайық.

Мешітпен екі араға жоталанып күртік үйіліп қалғандықтан, қатынасуға Итбай ат ерттетіп қойған еді.

– А, жасаған, оң жолын бере гөр!– деді ол мешітке барғалы аттанып жатып,– абұйырды төге көрме, жасаған! Ақсарыбас құрмандық!

Аттың тізгінін мешіттің алдындағы решетке шарбаққа іле салып, жүгіріп ішіне кірсе, мешіттегілер жайланып, хұтпа тыңдап отыр екен.

«Келіп қалды!» дегенде бастығы ишан болып, орындарынан ұшып түрегелді.

Киімдерін тез киініп, есікке қарай ентелей басқан шалдарға Итбайдың көзі түсіп еді, кейбірі сұп-сұр боп, қаны қашып, тәлтіректеп жүре алмай барады екен, солардың бірі – өз әкесі Байсақал.

– Саған не болды, әке?

– Төренің алдын көрген жоқ ем... Жүрегім ұшып барады.

Әкесін жасық дейін десе, Итібайдың өз денесі де дірілдеп барады. «Қанша айтқанмен бақ орнап, аруақ қонған адам,– деп ойлады ол губернатор туралы,– мысы жеңбей қояды деймісің?»

Асыққанмен ишанның алдына түсуді әдепсіздік көрген Итбай, шалдардың ішіне араласа мешіттің есігінен шыға келсе, пәуескелер бірінің артынан бірі ілгері өтіп жатыр екен.

– Губернатор алдында шығар, мен тез барайын!– деп Итбай атына мініс шапты.

Ұлыған жел ме, салауат айтқан ишан ба, болмаса сасқаннан шыңылдаған құлағы ма?– шоқытып баратқан Итбайдың артынан бір ызын, естілді. Оның не екенін аузына тығылған өкпе, жиі соққан жүрек аңғартқан жоқ. Итбай пәуескелердің алдына шауып шықса, школ қасында бес-алтауы ошарылып тұр екен. Жерге түскен адам біреу-ақ, кескіні биік жағадан көрінбейді. Сыртында қара тұлып.

– Сен кімсің?– деді қара тұлыпты, қасына аттан қарғып түскен Итбайға.

– Волостной управитель – Байсақалов!

– Ат даяр ма? Жеккіз тез!

«Түспейсіздер ме!» деген сөзді айтайын деп еді кеңірдегі құрғап, аузынан леп шықпай қалды.

– Тез бол! Пәуескеге төрт аттан!– деді қара тұлыпты. Қара тұлыпты пәуескесіне мінді де есігін жауып алды. Итбай не істерін, губернаторды қайдан, қалай көрерін білмеді. Пәуескенің бәрі оған бас сұғуға болмайтын жабық дүние көрінді. «Кривоносов қайда болды екен?» деп екінді ол. Қай пәуескеден сұрарын білмеді.

Әр пәуескеге бір ұмтылып, кімнен сұрарын білмей тұрған Йтбай, иығынан тартқанға қараса – әкесі екен. Мешіт жаққа көзі түсіп еді, жел итеріп қарға малтыққан шалдар сүрініп-жығылып зорға келеді.

– Азан-азан!– деді Байсақал желден тәлтіректеп:

– Азаның құрсын, әрі кетіңдер!

– Немене?

Итбай жауап берген жоқ. Осы кезде төрелерді күтуге даярланған жігіттер мен Бүркітбай келді.

– Немене, Итеке? Неғып тұр бұлар?

– Ат жек дейді.

– Онысы қалай?

Итбай оған да жауап бермеді.

– Жылдам!– деген дауыс құлағына сап ете түскенге жалт қараса, әкелген көшірдің біреуі екен,– бәрі де мас, тез жөнелт – деді ол.

– Уезний начальникті білдің бе?–деп сұрады одан Итбай.

– Осы пәуеске де.

Кривоносовқа еркіндігін істеп, Итбай пәуескесін ашып ішіне басын сұқса, қалжыраған кескінмен мойынын бір жағына қисайта салбыратып, ол ұйқылы-ояу отыр екен.

– Мен – Итбай Байсақалыч.