Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

– Қайдан білейін. Менің бұл қалада танысым жоқ.

– Япыр-ай, оқыған кісі де өтірік айтады, өзгеге не жорық!– деді Бүркітбай, артына күлімсірей қарап.

– Менің бұл қалада танысым бар ма!– деді Асқар.

– Балтабектікін қайда қоясың?

– Ә, соны айтамысың? Біз түсетін онда не күй бар дейсің,?

– Сенің ол үйді қорғаштайтыныңды білем, бірақ біз ауыртпалығымызды салмаспыз оған. Құдайға шүкір, ет сататын қасапшы бұл қалада бар.

– Ол кім еді,– деді Итбай, біле тұра, Асқарға.

– Кенжетайдың осы қаладағы ағасы – Балтабек.

– Үйі жақын ба, бұл арадан?

– Алыс емес!

– Ендеше, егер ұлықсат етсе сонда түсейік. Бүгін ас ішетін де жеріміз жоқ. Жататын қуысы болса болады. (Итбайдың бұлай деуіне себеп: «қызын көрейін» дегендік еді).

– Үйі жатуға жайлы,– деді, Итбайдың қулық ойын сезбеген Асқар,– «қонғанша қонақ ұялады, қонған соң үй иесі ұялады» дегендей, Бүркітбай екеуміздің оқамыз жоқ, сіз барған соң, ұялып қала ма деп ойлап ем.

– Түк те етпейді. Шығынданам десе де ұлықсат етпейміз. Бүркітбай, тарт сол үйге...

Олар атының басын Балтабек үйіне тіреді. Рұқсат сұрауға Бүркітбай кетті.

Үйден Бүркітбайға еріп Балтабек те шықты. Оның үйінде Итбайға қонағасы боларлық ет жоқ еді. Сатып алуға ақшасы жоқ. «Дәм жазып бір түскені еді,–деп ойлады, Итбайдың атағын сыйлайтын Балтабек,– ұят болды! Түспе деуге тағы да ұят!»

Қонақтар кірсе – керосин шам жағылып, үйдің іші жарық екен. Төрге салған құрамыс көрпеге отырғасын жан-жағына менсінбей қараған Итбайдың көзі, пеш жақта малдасын құрып, кітап оқып отырған Ботагөзге түсті.

«Отырысы сыпайы екен,– деді ішінен ол,– қалай өзі, қымсынбайды ? »

Бойжеткен белгілері бар ма екен деп, Итбай елеусіз кездерде Ботагөздің денесін көзімен шолып еді, бойы сұңғақ болғанмен, бала сықылды көрінді.

Итбайдың әлсін-әлсін қарағанын сезген Ботагөзге отыру ыңғайсыз болды. Бірақ шығып кетудің реті жоқ. Айбала Итбайдан ұялса да, бетін шәлісімен бүркеңкіреп, ас жабдығына кірісті.

– Бұл кісіні әкелген мен,– деді Асқар үйге кіріп, Ботагөз бен Айбалаға амандасып далаға шығып, Балтабекке,–сен шығындалма. Қалалы жерде тамақты сатып жеу ұят емес. Ет алып кел.

Асқар қалтасынан суырып бес сом берді.

Қонағасын көтере алмағаны жанына қатты батқан Балтабек, басқа шарасы болмаған соң, ақшаны алды да ет іздеп кетті. Бес сом Итбайдікі емес, өзінікі екенін Асқар айтпады.

Балтабекті жөнелткен Асқар, үйге кіруге беттеп келе жатыр еді, алдынан Итбай шықты.

– Бүркітбай қайда?– деді ол Асқарға.

– Аттарын жайғастырып болып, қаланы аралап, темекі іздеп кетті білем.

Итбайдың дәретке шыққанын, я іші пысып шыққанын біле алмаған Асқар, кел жаққа қарай аяңдағасын қасына ерді. Боран да, жел де ол кезде басылып, бұлт ыдырап, он тарт жаңасына толған ай, жиі жұлдызды аспанның кеудесіне мінген еді.

Қатарласып аяңдаған Итбай да, Асқар да біраз уақыт бірімен бірі сөйлескен жоқ.

«Мұндай түндерде,– деп ойлады Асқар,– орыстың бозбалалары гармонь тартып, өлең айтып, ысқырып көшеде жүретін еді, бүгін жан жоғы несі? Мүмкін, губернатор келген күні шуламаңдар деп тыйып қоюы!»

Тым-тырыс түнге Асқар құлағын түріп келе жатқанда, қаланың аржақ шетінде бір ит үріп еді, аспанды өрлеген оның даусы, тасқа соғылған қоңыраудай біразға шейін ызыңдаған дыбысын баспады.

«Біреу келе жатыр-ау көшемен?» деп ойлады Асқар, алыста аттың басқан тұяғынан шықырлаған қардың дыбысына құлақ түріп, атты адам қалай қарай келе жатқанын ол қаланын, шеткі үйінен бастап, бері қарай кезектесіп үрген иттердің дауысынан мөлшерледі.

Итбай дәрет сындырып боп, Асқар екеуі үйге беттегенде алдарынан Бүркітбай шықты. Ол да қатарласып үйге аяңдады.

– Бұл үйдің жаны нешеу?–деді Итбай, сөз бастау үшін.

– Үшеу: Балтабек, қатыны, қарындасы,– деді Бүркітбай.

– Қарындасы жап-жақсы қыз екен.