Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

– Балапан кезінде ұстамайсыздар ма?–деді Амантайға Ботагөз.

– Бүркіттің ұясы оңай жерде кездесе бермейді. Бүркіт ұяны адам ала алмайтын жерге, тастың қайдағы қиын қиясына салады. Екінші, балапаннан асыраған бүркіт жалқау болады, батыл болмайды. Өскесін ұстаған бүркіт ашулы, қайратты келеді және сергек болады.

– Қандай бүркіттің осал, қандайының мықты екенін қайдан білесіздер?

– Мүшесінен танимыз. Балақ сіңірінің жуандығы тұтамнан асыңқыраған бүркіттің аяғы қарулы келеді! Ұшқыр бүркіттің ұзындығы он екі тұтам кеуде тұсының жуандығы сегіз тұтам болады. Кеудесі алты тұтамға жетпейтін бүркіт ұзақ ұшпайды. Ентігімпаз келеді. Тұрқы қысқа бүркіт биікке шарықтай алмайды.

– Қысы-жазы бірдей саласыздар ма?

– Жоқ, егер де дұрыстап түлетпесе, өлі қанат қалып, қысты күні ойдағыдай ұша алмайды. Сондықтан жаз дұрыстап түлетеміз. Ол үшін әуелі семірту керек. Содан кейін борсыған ет беру керек.

– Семіргесін қалай арықтатасыз?

– Ақжеммен.

– Оныңыз не?

– Суға салып, қанын кетіріп жегізетін ет. Қансыз етке құс семірмейді.

«Көп сөз сұрап мазасын алдым ба?» дегендей Ботагөз сұрауын доғарған еді.

– Тағы да сұра, шырағым!–деді Амантай.– Мені ерінеді деме.

«Өзі не деген сүйкімді жақсы бала?– деп ойлады Амантай,– еркек боп тумаған екен. Маңдай жігіт болар еді».

– Бүркіт не аңды ала алады?– деді Ботагөз, ойындағы бар сұрауын түгел айтуға Амантайдың өзі мүмкіндік бергесін.

– Қоянды барлық бүркіт алады. Түлкіге түспейтін бүркіттер болады. Ал, кей бүркіт қасқырға да түседі. Осы бүркіт былтыр бір қасқыр алды.

– Түлкіден нешеу алды?

– Үш жылда жиырма бесін алды. Бұл жақта түлкі сирек боп жүр, осы кезде. Қояннан күніне он шақтысын ұстайды.

– Қасқыр да алды дейсіз бе?

– Я. Ол былай: былтыр, қысты күні аң кездеспей бүркітім ызаланып келе жатыр еді, бір арадан шоқытып боратқан қасқыр көрінді. Аржағында жақын жерде ағаш бар еді. Көзі қайдан шалғанын білмеймін, қолымдағы бүркіт көріп қап талпынып шыдатпағасын, тәуекел деп бауын сыпырып қоя бердім. Аспанға бірақ шапшып шарықтап биікке шықты да, қасқырдың жөнімен кете барды. Алдымызда бір төбе бар еді. Арғы етегі ағаш. Соның тұсына барғанда қасқыр көзімнен ғайып болды. Бір кезде аспанда түйіліп айналған бүркітім темен қарай сорғалай құлады. Қасқырдың аузына түсіп жазым бола ма деп қорықтым да, атымды тебініп шаба жөнелдім. «Түскен жобасы осы еді-ау!» деп мөлшерлеген тұсыма келсем, ағаштың жиегі екен. Қалың күртіктің ішіне ат бара алмайды. Жалма-жан атты қаңтарып тастай беріп, сыртқы күпімді шешіп, жеңіл киіммен күртікті ерлей, ағаштың ішіне жүгірдім. Мөлшерден қаталасқан жоқ екем. Бүркітім шаңқылдап қоя берді, ағаш арасынан мені көре қойған екен, жануар! Мен көрген жоқ едім. Бүркітім шақырған жерге ентігіп жүгіріп барсам, бір аяғы құрықтай қайыңға қадалған, бір аяғы қасқырдың төбесінде. Қасқыр сіресіп тартып тұр. Аяғын неғып үзіп әкетпегенін білмеймін. Баяғыда бір бүркіттің бір аяғы қасқырды осылай тоқтатам дегенде, ағашта қалды деп естіп едім. Жүгіріп келген қалпыммен қасқырдың тірсегінен алдым да, қындағы пышағымды суырып, ішін есіп жібердім. Шек-қарны қарға түскенде қасқыр қылжаң етіп құлады. Құлаған қасқырды бері қарай тартып, бүркітімді алайын десем, ағашқа қадалған аяғы да, қасқырға қадалған аяғы да қарысып қатып қапты. Көпке шейін жаза алмадым. Біраз азаптанып, зорға дегенде босатып ем – бастан қысқан тұяғы көзін шығарып жіберген екен.

– Еркем!– деген дауыс келді осы кезде Ботагөздің құлағына үйден, басқа аңдарды қалай ұстайтынын сұрағалы тұрғанда.

– Әу!

– Шайды жасашы, еркем.

Амантайға алғысын көзқарасымен ұқтырып, Ботагөз үйге кетті.

«Не деген жақсы бала, өзі!– деді Амантай тағы да ішінен.– Әттең еркек боп тумағаны-ай!»

5

Бұрын ұлық алдын көрмеген Амантайдың ет-жүрегі тітіркеніп, губернатор түскен Кулаковтың үйіне кепке шейін маңайлап батып бара алмады.