Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

Әр пәуескені қаланың бір үйіне жеке түсірткен еді, Алексей. Оңаша бір үйді өзі жеке алған Кривоносов араққа қылжиған Итбайды таңға жақын үйге әкеп ұйықтатқан еді.

Түске тармаса оянған Итбай, басын көтерсе, арақ өтіп кетіп, шекесі зырқылдап тұр екен. Иіс тиіп басы ауырғанда шекесіне қар басса сауығып кететін еді. Сүйтер ме екен деп далаға шығып, қар басып көріп еді, зырқылдауы күшейе түсті. Ол көпке шейін үйге кіре алмады. Төңкерген қайықтың үстінде шекесін қолымен қатты қысып ол недәуір отырды. Бір кезде басы бәлкім жеңілдегендей болған соң еңсесін жазып еді, шарбақты жағалап Амантай кетіп барады екен.

– Әй, бері кел, Амантай!– деді ол; Амантай тоқтай қалды,– бері келіп кет деймін!

Амантай бұрылып келді.

– Ат-көлік аман ба? Қайдан жүрсің?

– Қонақ үйімнен.

– Сен кеше бүркітпен келдің ғой, бұл жаққа қайдан келіп жүрсің?

– Осы араның шұбарында түлкі бар дегенге келіп едім. Денесі тоңазығасын Итбай серги түсіп, орнынан түрегелді.

– Тұяқпен сенің не жақындығын, бар? Ілік-шатыс емессіңдер ме?

– Тұяқтың, шешесі – біздің апамыз.

– Сен Балтабекке қонып шықтың ғой. Қонағасы бере алды ма, байғұс? Мен кеше Асқардың айтуымен барып қалып, ұялып зорға отыр ем, Андрей шақырып әкетті. Әйтпесе, қиын болып еді. Нашар жігіт қой. Өзі мұнда не кесіппен тұрады?

– Іс соғам дейді.

– Одан не пайда көреді, байғұс? Анау қыз қарындасы ғой соның? Соқтауылдай ғып несін ұстап отыр оны, біреуге беріп мал қылмай?

– Оқитын көрінеді, ол бала.

Итбай кекетінді күлкімен қарқылдайын деп еді, сөйлегенде аздап ауырған басы, күлгенде солқылдайтын болды.

– «Оқиды!» деді ол қарқылдаудың орнына ернін шүйіріп,– не керек оқу, оған! Ол кім болады, оқып? Төре болмақ па? Беріп жібер одан да, малды көп беретін, өлтірмейтін біреуге! Оқу не теңі нашар адамның қызының?

Қыздың оқығанын Амантайдың өзі де ұнатпайтын еді, бірақ мына сөз оның көкейіне қонбады.

– Кім тұр оған малын тосып?– деді Амантай, Итбайдың құлқын байқағысы кеп.

– Кім жоқ? Басы-сирағы түзу қызды малын төгіп, кім болса сол айттырады.

– Сөйлесе қойған кісі болмағасын,– деді Амантай Итбайдың ішін ақтарғысы кеп,– кімге тоса қойсын, «қарындасымды ал» деп.

Амантайдың тұзағын сезбей Итбай оңай түсті.

– Сенің өзің менен көнегіңді ылғи сыртқа салып жүресің. Өзіңмен жолығып бір сөйлесейін деп ем, жақсы кез келдің. Баққа таласамыз дейтін, орыстың шені саған да, маған да жетеді. Қара басыңа забырым тиді десең, айт, міне көзің тұр! «Атқа міндің, ажалға міндің» дегендей, атқа мінген адамның артынан өсек ермей қоймайды. Періштемін демеймін. Расы да, өтірігі де бар шығар. Кәне, айтшы, Амантай, маған не кінәң бар?

Амантай расын айтқысы келмеді, ол риямен сөйлесті.

– Оның жол ғой, Итеке! Менің аламды мініп, құламды жетектемегенің рас. Ағайынды қарындастың біреуі кемшілік көрдім деп жылап келгесін, қолымнан келері болмаса да, ақыл айтатынымды жасырмаймын.

– Міне, соныңды айтшы! Сөздің беті ашылды. «Ер шекіспей бекіспейді», өз қара басыңа тиген залалым болмаса, көнекті сырттан сұрауды сен енді қой. Бірлікке келейік.

– Бірліктен мен де қашпаймын.

– Амантай,– деді Итбай қайыққа қайтадан отырып, қасынан Амантайға орын көрсетіп,– мында отыршы! Жақсылап кеңесейік.

Амантай отырды.

– «Құрғақ қолға бата жүрмейді» дегенді білесің ғой. «Құрғақ қасық ауыз жыртады». Шекісісіп бекіскен біз ғана емес. Бірлік берік болу үшін мұндайда не араға алым-берім жүреді де, не құдай десіп құда болады. Соның қайсысын істейміз?

– Қайдан білейін. Менде «мынаны кие ғой» дейтін саған лайықты ішік жоқ. Жалғыз атым бар, маңдайыма басқан, реті бар десең соны ал.

– Жоқ, сен менен ал!

– Мырзалығың болса мен қашады деймісің?

– Мен сенің атыңды да мінгізем, шапаныңды да кигізем. Бірақ соған бір дәнекер керек емес пе?

– Айт реті келетін дәнекер болса,– деді Амантай, Итбайдың сыр сандығы ақтарылуға жақынын көріп.