Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

Аңға шығарда Амантайдың денесі құрыстайтын әдеті еді. Әрбір кәсіптің әруағы бар деп түсінетін ол, денесі құрыстағанда «аңшылықтың әруағы аттанарда келетін шығар?» деп ойлайтын еді. Күндегі дағды ма, ұйқысы қанбағандық па, болмаса губернатордың мысы жеңгендік пе, әйтеуір, Амантай құрыстаған денесін қалай керілсе де, атына отырғанша жаза алмады.

Бірнеше күннен бері аңға түспеген бүркіт, Амантай атқа алып мінгенде, қуанған немедей талпынып екі-үш рет шаңқылдады.

– Ә, жасаған!– деді Амантай естірлік дауыспен,– оң сапарын бере гөр!

– Ағай, сіз жолмен оралып барасыз,– деді Асқар,– мен мына тетесінен жаяу жүретін жолмен барам.

Асқар тете жолмен Кулаковтігіне Амантайдан бұрын жетіп, «тұрды ма екен?» деп көзін салса, ешбір үйде жағылған шам жоқ екен. «Қалай оятам, ұйықтап қалған-ау!» деп тұрғанында, аржағынан біреу қараң ете түсті.

– Кімсің– деді ол жақындап.

– Асқармын.

Антон екен.

– Неғып тұрсың мұнда?

– Амантайды шығарып салайын деп едім.

– Қай Амантай?

– Бүркітші. Аңға шығатын уақыт болды.

– Губернатордың өзі де аң басып жатыр...– деді Антон күліп,– тез тұрмас.

– Ол не аң?

– Айтайын, ешкімге аузыңнан шығармаймысың?

– Шығармаймын.

– Осында жүрісі көп бір солдат қатыны бар еді, Алексейге губернатор «әйел тауып бер» дегесін, соны әкеліп іңірден қасында жатыр.

Сол кезде губернатор жатқан үйдің есігі сылдырлады.

– Тығылайық!–деді Антон Асқарды итермелеп.

Екеуі бойтаса қылды. Үйден: үстінде бүрме бел тоны, басында қалың шәлісі бар әйел шығып, жөніне тартты. Амантайдың келуін күткендей, ол Кулаковтың үйінің алдына тоқтағанда, төрелер де, казактар да сол араға жан-жақтан жиналды. Баратын кісіден жөнелтетін кісінің саны көп болды.

Сухомлиновтың сүйетін бір қызығы – салт жүру еді. Сондықтан «аң қағатын жерге шанамен барасыз ба?» деген сұрауға «салт барам» деді ол.

Аңшылар аттанғанда таң білінген еді. «Мүмкін, әкетер» деп дәмеленіп келген Итбай, елеусіз қалып қойғанына қатты налыды. Амантайдың дәрежесі бұдан артып кеткен тәрізденді. Ол, ішінен, төрелерімен тарта жөнелген Амантайды: «жолыңа жуа біткір!» деп қарғады.

...Итбайдың қарғысы тура келгендей болды. Аңшылар кешке қайтқанда, Амантайды урядник Кошкин желкеден түйгіштеп отырып, Андрейдің сайман қоятын салқын үйіне қамады да, есігін құлыптап, терезесіне қарауыл қойды.

«Шоқ-шоқ!»–деді оны көріп тұрған Итбай табалап,– әруағыңнан айналайын ата-бабам, сарт болып кетті ме деп ойлаған ем, болған жоқ екенсің! Үзеңгі теңестірем деп шалжақтап еді бәлем, құдай теңестірмегенде қалай теңесе алады? Мойны астына түсе құлаған екен.

«Амантайды қамап тастады» деген хабарға сасып, аңға барған казактардан Асқар мен Балтабек «не болды?» деп сұрастырса, уақиға былай екен:

Бурабайдың ық жағына отыз шақырымдай жер барып аңшылар жолдан бұталы бір адырға бұрылады. Түске шейін түлкі кездеспей, бүркіт оннан артық қоян ұстайды. Түс ауа бір түлкі кездеседі. Бауыры жазылып, бабы келген бүркіт қияға өрлеп алып, түлкіге шаншыла түседі. Бірақ түскен жері аңшылардан алыс болады. Жан-жақтан тырағайлап шауып келген аңшылар аттарынан түсе қалса, бүркіттің бір аяғы түлкінің аузына түсіпті. Түлкі бүркіттің тегеурінін шайнап сындырып тастаған екен. Сонда да жібермей түлкіні сау аяғымен өкпесінен сығып өлтіріп тастапты.

Ашу кернеген бүркіт, Амантайдың өзі келгенше басып отырған аңын бермейді. Амантай кеп бүркіттің сынған тегеурінін орамалмен байлайды да:

– Енді салуға жарамайды, әрі шаршады, әрі аяғы жараланды, түлкіден жем айыртайық та, қайтайық,– деп түлкіні соя бастайды.

Ит, ат, мылтық бәрінен бүркіттің аң алуын қызық көрген Сухомлинов:

– Әлі де аң қағайық, «үн батпай қайтпаймыз,– деп болмайды. «Тойса аңға түспейді» дегесін бүркітке жем татқызбайды.

Губернаторды түсіндіруге болмайтынын көріп, Амантай амалсыз ереді. Күн еңкейгенше аң кездеспейді.

Бір кезде бір түлкі көрінеді.