Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

Серғазы таба алмай тұрғанда Сағит тағы айтып жіберді. Бастапқы жауабын елең қылмаған Серғазы, бұл жолы Сағиттің қыстырылғанын ұнатпай, ала көзімен адырая қарады.

– Россияның патшалығы тұратын қай қала және қай жерде? Көрсетші?–деді Асқар.

Серғазы көрсете алмады.

– Мен көрсетем,– деді Сағит.

– Серғазы, сен отыр! Бері кел, Сағит! (Сағит келді). Россияның патшалығы тұратын қаланың аты не?

– Петербур.

– Германиянікі?

– Берлин.

– Франциянікі?

– Париж.

– Енді картадан Петербурді көрсет!

– Міне!– деді Сағит бөгелмей.

Одан терең сұрау беруге балалардың білім мөлшерімен есептесіп, Асқар түсінікті тілмен, қысқаша, жүретін жолының мәнісін балаларға әңгіме ғып айтты. Бірақ, бұл әңгіме оған өте қиынға соқты. Өйткені, патшаны ол жек көреді. Жек көрген адамын балаларға жақсы кісі ғып көрсетуге болмайды. Жамандайын десе жоғарғы жердің құлағына шалынады екен деп қорқады. Сондықтан, ол патшаның атын немқұрайды атап қана, балаларға Петербурды мақтады.

Әңгімесін бітіріп, балалардың біраз сұрауларына жауап беріп, жақсы оқитындарына базарлық әкелуге уәде ғып, бос жүргенде тәртіпті болудың, сабағын қарастырып жүрудің ақылын айтып, Асқар балаларды таратқанда, Сағит жападан-жалғыз сытылып кейін қала берді.

– Жарайсың, Сағитім!–деді Асқар оны арқаға қағып,– жарайсың, жетімегім! Ертең-ақ адам болып кетесің. Биылдасын ілгері оқуға жіберем. Мен келгенше кітаптарыңды пысықтап жүр, жарай ма? Өзіңе базарлық әкелем. Не әкелейін?

– Қызық кітаптар әкел, аға! Тіпті қызық кітаптар әкел, жаттап алайын, жарай ма?

– Жарайды, әкелейін...

«Жарайды әкелейінді» айтып, жылы шыраймен Асқар арқаға қаққанда, Сағит әлденені айтқысы кеп бата алмаған адамдай, Асқардың бетіне күлімсірей қарады.

– Бірдеме айтайын деп пе едің?– деді Асқар.

Сағит күлкілі кескінін солғындырып, төмен қарап тұнжырады.

– Айт, шырағым, неге бөгелдің?

Сағиттің бетіне қараса, көзінде жас іркіліп тұр екен.

– Біреу тиді ме?

Сағит солқылдап жылады.

– Неге жылайсың, айт маған?

Сағиттің дауысы дірілдеп, айтайын деген сөзіне аузы келмеді.

– Сен сондай осал ма едің?– деді Асқар, балаға қайрат бергісі кеп,– мен сені мықты деп жүрсем! Мынауың не, жаман, жасық балаша жылап тұрғаның! Ер жігіт болатын бала жыламайды. Жылама, жаман балаға ұқсап!

Баланың неге жылағанын жорамалдаған Асқар, қайрат айтқан болғанмен, өзінің де жүйесі босап, көзіне жас келіп қала жаздады.

Бала бір кезде көзін жеңімен .сүртті де, қайратты кескінмен Асқарға басын көтере қарады.

– Жігіт!– деді Асқар,– е, бәсе, сүйтші! Жаман, жасық неме деп балалар күлер. Сен олардың көзінше жылаушы болма.

– Аға! Әлгі бір журналда жазылған жетім бала бар ғой... жетімге... жетімді оқытып... оқытады... ақша беріп... деп... деген, журналдан оқып ем, мені, сонда ала кетсең қайтеді, аға!

Асқар Сағиттің жалынышты кескініне ойлы көзбен қарап тұрды.

– Әке-шешең, аға-інің жоғын білем. Сенін, туысқан апаларын, бар ма?

– Күйеуге берген үшеуі бар.

– Мен келгенше солардың, біреуінде тұра тұр, Петербурдан қайтқан соң өзім орналастырам.

– Апаларыма бармаймын.

– Неге?

– Барғам. Қуып жіберген. Күйеулері байлар, мені менсінбейді.

Кедейдің қызын не сауыншыға, не бала көтеруге тоқалдыққа алып күң ғып ұстайтын қазақ байларының әдетін жақсы білетін Асқар, Сағиттің намысына тимейін деп одан әрі сұрау берген жоқ.

Сағиттің ,«мені алып кет» деуінің аржағында тұрған тарихтың бәрі Асқарға айдан ашық еді. Оның қолынан келетін еңбек–қой бағу, қозы бағу. Асқар келгелі, жазды күндері ол сол кесіпті істеді. Қысты күні ауыр жұмысқа жарамайды. Жеңіл жұмыс оған табыла қоймайды. Қылышын сүйреткен қыс мынау. Жаз болса, ашты-тоқты болса да пана тауып күн көрер еді. Қыс ішінде қайда сыяды? Есіркеген үй, көп болса бірер күн тамақ берер. Күн саны көп, таныс саны аз. Жолатпаса қайда барады?