– Жер шамасы алыс. Қайырып жақындатпасақ бүркітке ол алдырмайды,– деген Амантайдың сөзіне болмай:

– Құс тез жетеді, жібер!– деп губернатор бүркітті босаттырады...

Түлкіні көзі шалмаған, ашық қан, әрі аяғы ауырып ызалы отырған бүркіт теріс ұшады. Түлкі бір төбенің тасасына түседі. Жоғарылаған бүркіт солай қарай беттегесін, тым-тырағай бытырап, аңшылар тұра шабады.

Бүркітті көрген түлкі ол кезде тастың үңгіріне кіріп кетеді. Бүркіт түлкіні көрмейді. Әр жерде бытырап шауып келе жатқандардың ішінен адъютант Дудкин: «түлкі мына жақта!» дегендей бүркітке бөркін бұлғайды.

Дудкиннің бөркінің төбесі қызыл шұға екен. Көзі Қиядан шалатын қырағы бүркіт, бөріктің шұғасын ет екен деп ойлайды да, мені еже шақырған екен деп, төбесінің тұсына кеп біраз түйіліп жүріп, құлдырап құлайды.

Төбесінен бүркіт самғап желе жатқанын көріп сасқан Дудкин, қолындағы бөркін басына кие қояды. Бүркіт оның төбесін бүре кеп үстіне қонады.

Әрі аш, әрі ызалы бүркіт саласын қысып жібергенде, тұяқтары Дудкиннің бас терісін айырып түседі. Егер бө-рік болмағанда өлтіріді екен. Уысына бөрік толып сүйекке зақым қылуға жібермейді.

Дудкиннің бақырған дауысымен жан-жақтан жұрт жетіп келеді. Амантай келгенше Алексей бүркітті револьвермен атып өлтіреді. Бірақ қарысқан уыс жазылмай, аяғының сіңірін пышақпен қиып зорға босатады. Дудкин қансырап талып қалады. Оны тығыз түрде жақын ауылдан шана алдырып, больницаға жібереді.

Амантайдың айыпсыз екеніне төрелер қарамайды. «Бүркітіне әдейі бүргізді» деп жорамалдайды... Кошкин сол арада Амантайдың «бүркітім тілімді біледі» деген әнеугі сөзін айтады. «Бұл өзі кім екен?» деп Амантайға сол арада тінту жасаса, бойынан, губернаторға жер туралы жазған арыз шығады.

– «Ә, солай ма?–дейді губернатор,– жерімді переселенцыларға алып берген осылар деп, бүркітіне бұл қастық істеуді үйреткен шығар. Мүмкін, мұның көздегені Дудкин емес, мен шығармын. Құдай сақтады».

Қысқасы, губернатор бүркіттің бұл бүруін Амантайдын, әдейі қастықпен істеткені деп, үкімет адамына қызмет үстінде қастық жасау заңымен жазаға тартуға ұйғарады. Губернатордың бұйрығымен Амантайды Кошкин қалаға әкеп қамайды...

ЖЕТІНШІ ТАРАУ

ПЕТЕРБУРГКЕ САЯХАТ

1

Ертең Петербургке жүреміз деген күні, балаларды оқудан таратардың алдында, қайда баратындығы туралы Асқар әңгіме жасауға ойлады.

Төртінші кластағы балалардың алды, әке-шешесі, туысқан-туғаны жоқ, 12–13 жастағы Сағит деген панасыз жетім бала еді. Ол баланың үй-күйі болмағандықтан көбіне школда ұйықтайтын. Кей кештерде Асқар басқа ермек таппай, кітап оқуға ерініп, школда отырғанда Сағит келіп көңілденіп қалатын. Өйткені, Сағит бір жағы ертегішіл, екінші жақтан, бір кеңесті бастап берсе толық ұғып алуға тырысып, содан көп сұраулар тудырады.

«Егер,– деп ойлайтын еді Асқар кейде Сағит туралы,– стипендияға ілігіп, қалалы жерге оқуға түссе, түбінде ғылым иесі адам боп кетер еді, зиректігі .ғажап. Мен мұнын, ілгері барып оқуына көмектесуім керек!»

Әңгіме айтуға класқа (жинап отырғызған балалардың Сағит алдыңғы жағында еді. Қасында Итбайдың Серғазы деген кластас баласы отыр.

Балалар орналасып болғасын, Асқар европалық Россия мен жер шарының шығыстық жартысының географиялық картасын алды да, мектептің қабырғасына ілді.

– Кәне, балалар!–деді ол, екі картаның арасында тұрып,– қайсың, шығасың сұрауға жауап беруге?

Сағит пен Серғазы қолын қатар көтерді.

– Кел, Серғазы, мұнда! (Серғазы түрегеп келді). Жер шарының құрғағы нешеге бөлінеді?

– Төртке,– деді Серғазы картаны көзімен шолып алып.

– Беске!– деді Сағит, шыдамай,– Европа, Азия, Африка, Австралия, Америка.

Серғазы қулау еді. Сағиттің сөзі дұрыс екенін көре тұра ол тәсіл тапты.

– Мен мына картадағы төрт бөлекті айттым. Мұнда Америка жоқ,– деді ол.

– Мынау қай мемлекеттің картасы?– деді Асқар Серғазыға, европалық Россияның картасын нұсқап.