Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

Асқардың Ботагөзде ойы барын, ол ойын орындауға құрып жүрген планын Итбай әлдеқашан білген. Ботагөзді көрмей тұрғанда, Асқардың бұл ойына бөгет болу ниеті Итбайдың басына келген жоқ еді. Ботагөзді көргеннен кейін, оған қызыққаннан кейін, түбінде оны Асқар емес, өзі алатындығына Итбай күмән етпейді. Бұл жөнде, Асқар мен екеуінің майдандасатынын да Итбай жақсы біледі. «Бірақ,– деп ойлады Итбай,– Асқарда менімен белдесетін не шама бар азар болса, жоғарғы ұлыққа арыз беріп тырбанған болар, одан не шығарады ол? Беделімді былай қойғанда, мен оны қалтаммен ұрып жықпаймын ба?»

Соңғы кезде, әсіресе Мадияр келіп кеткеннен бері, Асқарды Итбай жек көре бастады. «Мынадан бойыңды тарта ұста!– деп кетті Итбайға Мадияр,– мынауың теріс жолға кетіп бара жатқан жігіт!»

«Теріс жол» дегені – социал-демократия жолы екенін, ол жолдар не жол екенін Мадияр Итбайға қазақы жалпақ тілмен ұғындырды.

Бұрын да Асқарда күдігі бар Итбай, Мадиярдың сол сөздерінен кейін Асқардан аяғын тарта бастады, сөйте тұра, Асқарды оның Петербургке алып бара жатқан себебі мынау: Итбай орыс тілін шала біледі. Петербургте осы жолы: министрлерге, кәтте, патшаның езіне жолығуына оның күмәні жоқ. Үлкен ұлықтың алдында дарақыланып, аузына келген сөзді оттайтын адам Итбай емес. Өзінің салмағын жеңілдететін жерден ол, бойын тартып ұстайды.

«Патшаға, министрлерге жолыққанда,– деп ойлады Итбай,– шала білген орысшаммен былдырақтағаным бойыма мін болар, одан да тілмәш арқылы сөйлескенім келісер, менің орыс емес екенімді олар біледі. Сондықтан орысша білмеуімді сөкпейді. Тілмәш арқылы сөйлесуім, салмағымды ауырлатуы мүмкін, тілмәшті менің күтушім деп ойлауы мүмкін!»

Асқардан басқа тілмәштің ретін Итбай ойлап-ойлап келтіре алмады. Орыс тілін білем дейтін, және Асқардан көрі сенімді әркімдер бар, бірақ өзі білетін адамдардың, әсіресе, маңайдағы қалалардың орыстарының айтуынша, Асқардай орыс тіліне жетік адам қазақта жоқ.

– Қазақ былай тұрсын,– дейді Итбайға тамыр орыстары,– орыс тілін сенің учителіңдей білетін орыс та аз. Ол, жабайы орыс түгіл, урядник сияқты, кішігірім төрелерден де орыс тілін артық біледі.

Итбайдың да ұлттық тәкаппарлығы бар.

«Патшаның, министрлердің алдында Асқар орыс тілін маймаңдатып сөйлеп тұрса, мен түгіл, бүкіл қазақ атаулының шоқтығы көтерілмей ме?» деп ойлайды Итбай. Міне, осы ойлармен, бір жағы – Асқардан артық тілмәш таба алмай, екіншіден – Асқарды ұзақ жолда қаттырақ сынағысы кеп, бірақ бұл ойын Асқарға да, басқаға да сездірмей, Итбай Асқарды жолға алып шықты.

Олар Андрей Кулаковтың үйіне түсті.

– Әлгі Асқар қайда жоғалды?–деп сұрады Итбай Бүркітбайдан, шай ішіп болған соң.

– Балтабектікіне кеткен шығар. Ол соншыл ғой өзі.

– Осылардың ілік-шатысы бар ма, немене, келген сайын жампаңдап бара береді?– деді Итбай Бүркітбайдан тағы сыр тартып.

– Бұрын «жоқ» дегенім қайда, енді болмаса!

– «Енді болмасаның» мәнін айтшы!

– Талай айтқан сөзім болса да, маған осы сөзді қайталата бересіз-ау, Қақа! Мынау қалың бермеген, жүзіктің көзінен еткендей, қылыштай қылпылдаған жас жігіт, анау аққудың көгілдірігіндей желкілдеп өсіп келе жатқан бүлдіршін қыз. Ол қыз «Ботагөз» десе – ботагөз. Тұнжыраған қарақаттай екі көзі жаутаңдап мөлдірейді де тұрады. Асқар соны сағалап жүр.

– Сен осы сөзді жай қалжыңмен айтасың ба, болмаса бірдемесін білесін, бе? Немесе жай «солай-ау» деп жорамалдайсың ба?

– Көзім көріп, қолым ұстаған белгім бар дей алмаймын. Бірақ егер мен кісі танитын болсам, осы қызда Асқардың олда-білдә, көңілі бар.

– Ә, солай ма?–деді Итбай түк білмегенсіп.

Итбайдың сөз түрін, ернінің емеурінінен аңғарып үйренген Бүркітбай, көмекейінде бірдеме тұрғанын шамалады. Ботагөзді айттыру туралы ойын Итбай айтпағанмен, «осы қызда көңілі бар» дегенді Бүркітбайдың құлағы шалған да еді.