Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

Аттардың жарысы Асқарға қаланы ұмыттырды. Омбының Кадетский корпусы бар үлкен көшесін бойлай желген қос боз ат, ой қаладан дең қалаға шығатын көпірге шейін арғымаққа оздырмады. Арғымақ иесі алдындағы пар аттың жарыса жөнелгенін біліп, атын бастырмалап мазақ қылайын деген ойға кіріп еді, қос боз ат жеткізбеді.

Бүркітбайға салса, сол қалпымен тарта беріп, арғымақ кейін оралғанда бірақ тоқтау еді.

– Ағай!– деді Асқар Итбайға, көпірге жақындағанда,– енді жетер жарысқанымыз. Кейін оралайық. Пәтерге түсу керек қой. Түн боп кетті.

– Әй, Бүркітбай! Тарт аттың басын!

Қызып алған аттар Бүркітбайдың қолын қарыстырып зорға саябырлады.

– Қалай жүрейін?–деді Бүркітбай аттарын тоқтатып.

– Кейін бұрыл, Сарыбастікіне барайық.

Сарыбас Итбайдың гимназияда оқып жүрген баласы. Асқар оны естігенмен, көрген жоқ еді. Өткен жаз, оқу біткеннен кейін Сарыбас ауылына барғанда, Асқар демалысқа кетіп жолықпаған. Кенжетайдың айтуынша, ол мұрнын көкке көтерген тәкаппар. Тірі пендені менсінбейді. Амандаспайды. Жаздың ыстық күнінде қолынан ақ перчатканы түсірмейді. Үстіне ылғи хош иіс құяды. Қарға адым жердегі ауыл қонаққа шақырса, пәуескеге пар ат жеккізіп барады. Сөйлеген сезінің жартысы орысша, әйел құмар. Өзі ептеп өлең шығарады.

Желіккен аттардың божысын ұстап, қалай жүр, былай жүр!» деп Итбайдың сілтеуімен жүріп отырған Бүркітбайға:

– Тоқта!– деді Итбай бір үйдің қақпасының алдында.– Жаңылмасам, осы үй. Сен кіріп шық. Осы үйдің қабаған иті болатын. Қолыңа құнт ал, қауып алмасын. Қақпаға кірсең, қора ішінде, оң қолда биыл салынған бір ұзыншалау, тапал ақ үй тұрған шығар. Орта есіктен кipсең, Сарыбас сонда.

Кеткен Бүркітбай көп кідірмей қайтты. Үстінде қамзолша қасқыр ішік киген, сақалды біреу онымен ере келді.

– Жаңбырбаймысың?–деді Итбай.

– Я, Итекеңбісің? Мал-жан аман ба? Әкелші қолыңды.

Екеуі қолдасты.

Аттар қақпадан кіріп, тапал ақ үйдің алдына келгесін, жолаушылар үстін сілкіп, шанадан түсті.

– Үйге кіріңіздер.

«Сарыбас үйде жоқ шығар?»–деп ойлады Асқар, коридорда Итбаймен бірге сырт киімін шешіп жатып, Жаңбырбайдан басқа ешкім көрінбеген соң,– бар болса әкесін қарсы алар еді ғой!»

Сыртқы киімін тастаған қонақтарды, Жаңбырбай ішіне кілем төсеген, жүгі ауылша жиналған кең, бөлмеге кіргізсе, төрдегі айна алдында бір жігіт теріс қарап, галстугін байлап тұр екен.

– Әкең келді, Сарыбас!– деді Жаңбырбай.

Салмақпенен бетін бұрып кейін қараған Сарыбасқа, Асқардың көзі түссе: көнтек ауыз, домалақ мұрын, тұз көз, бет пернесі татарға ұқсас, шашын «ёжик» қып қырыққан, тапал бойлы, талдырмаш сары жігіт екен. Асқардың естуінше, оның жасы 17–18-де болуы керек еді.

Бойына қарағанда 13–14-те дейтін.

Асқар Сарыбасты сағынған әкесіне шүйіркелесіп амандасар деп ойлаған еді, Сарыбас оны істемеді.

– Ә, саламатсыз ба?–деді ол әкесіне салқын леппен.

– Денің сау ма, шырағым?–деді әкесі.

Сарыбас қазақ әдетімен «шүкір» деген жоқ.

5

Жаңбырбай кеңесімпаз адам еді. Қонақтары шешініп жайланғаннан кейін, екі терезенің аралығына қойған сандықтың үстіне малдасын құрып алып, шай келгенше сөзден аузын жиған жоқ.

Кеңесінің бастапқы кезінде Асқар Жаңбырбайды ел жайын сұраған адам екен деп ойлап еді, аздан кейін оның кеңесін тыңдауға жалықты. Өйткені, Жаңбырбайдың сұрары да, айтары да ылғи сауда туралы ғана екен: «Өгіздің бағасы не? Тері-терсек қымбат па? Жылқы терісі, сиыр терісі неден? Мал терісін жинаушы көп пе? Көздеменің бағасы қалай? Еттің бағасы, ұнның бағасы, қант, шайдың бағасы не?..» Міне, оның сұраулары осылар.

Ал, өз жанынан айтар әңгімесі: биыл қай жердегі базарға барғаны, не сауда істегені, көрген пайда-залалы, Омбыдағы сауданың жай-күйі, тағы сондайлар...