Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

– Кімсің?

– Бүркітбаймын!

– Неғып жүрсің?

– Езуіңді ұрайын, мұндай қатынжанды боларсың ба? Тапа-тал түсте кім жейді дедің қатыныңды, сонша алабұртып, айдың, күннің аманында?

– Ботагөз қайда?– деді Балтабек, Бүркітбайдың жағасын босатып, Айбалаға.

– Мен мұнда, аға!– деді Ботагөз.

4

Асқардың оқыған тарихи материалдарына қарағанда, Омбы қаласы 1714 жылы Петр Біріншінің бұйрығымен салынған.

Ондағы ниеті – қазақты, маңғұл тұқымдас елдерді ішіне ала, Қытайға қанат жаю; Балтық теңізінің бергі жағасынан Шведтерді қуып, Европаға Россиядан терезе ашқаны сықылды, Омбы арқылы Қиыр Шығысқа, Орынбор арқылы Орта Азияға терезе ашу. Петрдың бұл ниеті Россия патшалығының екі жүз жылдық отарлану саясатымен аяқталды, оның жеңіл өткен жерлерінің көбі алынды. Соның бірі – қазақ даласы.

Осындай тарихына қарап бастапқы кезде Омбыны жек көрген Асқар, оның школында біраз жыл оқып, білімнің дәмін татқаннан кейін, қала туралы ол пікірін өзгертті.

«Патшаның саясатына қала айыпты емес,– деп ойлады ол,– Омбы –мәдениет .кіндігі!»

Оқып жүрген кезінде елді сағынатын Асқар, елде жүргенде Омбыны сағынатын еді. Оның сол сағынуы Омбыға бет алып шыққаннан кейін бұрнығысынан күшейген тәрізденді. Ол тез жетуге асықты. Бірақ суыт жүрген кісі атпен арада үш қонып жететін Омбыға, Итбай табандатқан он шақты күн жүрді. Жолдағы елдер: Керей, Қыпшақ, Уақ рулары еді. Солардың басты адамдарында Итбайды білмейтіні аз екен. Оның үстіне құданың құдасы, жиеннен туған жиеншар сықылды, іліктері де көп болар ма? Соларға қонақтап асықпай жүргендіктен Омбыға он шақты күнде зорға жетті. Жолшыбай көңілсіз келе жатқан Асқар, Омбыға жететін «үні түлкіге түсетін бүркіттей бойы елегізіп, бұйыққан орнынан көтеріліңкіреп отырып, тымағын сыпырып қолына алды. Күндіз аздап қырауытып буалдырланған ауа райы кешке қарай жадырап, аспан ашылған еді.

Омбыны сағынған Асқарға, қаланың шет жағындағы тапал қарағай үйлердің өзі аспанмен таласқандай биік көрінді. «Омбы – білім ордасы» деп ұққан оған, Омбының ауасынан білім исі шығып тұрған тәрізденді. Көше бойындағы діңгектердің үстінде әлсіздеу жанған электр шамдарының барлығы оған күндей көрінді. Суыққа бойы шираған бағана басындағы сымдар, өз бетімен шыңғырып, гитар күйінің дыбысын бергендей болды.

Көшенің жолы тақтайдай даңғыл екен.

– Әй!–деді Итбай Бүркітбайды иығынан тартып, Бүркітбай «не айтасың?» дегендей бұрыла қарағанда,– енді божыңа ие бол. Біреуді қағып кетпе, мұнда кісі құмырсқадай көп жүреді. Бірақ есіңде болсын: Омбыда, осы мезгілде, көшеде байлар рисактарын жарыстырады. Егер сондайларға кездесе қалсаң, алдыңа түсірмеуге тырыс! Ертістен өткеннен-ақ Бүркітбай кесем атты қатар жегіп алған еді.

– Желдей жүйрік біреуі кездеспесе, біздің екі аттан озуы құдай-ақ та!–деді Бүркітбай жиналып.

– Тек!– деді Итбай,– кепиет сөз айтпа!

Шеткі көшелерді біраз бойлап жүргеннен кейін жолаушыларға Учительская семинарияның үйі кездесті. Бұл үй Асқардың көзіне анасындай жылы ұшырап, оның барлық ой-сезімін өзіне тартты. Үйдің жататын, оқитын бөлмелері оның көзіне елестеп кетті. Оның түсе қалғысы келіп еді, ширыққан, қызған аттар жұлдыздай ағып өте шықты.

– Келіп қалды!–деді Бүркітбай, семинариядан өткен кезде, артына қарап.

– Не кеп қалды?–деді Итбай елегізіп:

– Тырнадай ербеңдеген ана бір ұзын сирақ ат, әлгінде көлденең көшеден ағызып келе жатыр еді, енді артымызға түсті. Екпіні сұмдық! Атты айдайын ба?

Итбай артына қараса, сүттей жарық көшемен танауынан бу құшақ-құшақ бұрқырап, жіліншігін ақпен ораған арғымақ, аяқтарын көсілте басып, зымырап келеді екен. Шанасы – биік, өзі жеңіл.

– Алдыңды берме!– деді Итбай.

Сырылдаған шана мен сықырлаған тұяқтың дауысы естілген соң, қос боз ат елеңдеп келе жатыр еді.

«Қырдағы малдың, желгіші еді,– деген ой келді Асқарға, Бүркітбай аттарды айдай жөнелгенде,– «чистокровный» арғымақтарға сыр бермесе жарар еді!..»