Белый дом / Ақ боз үй - Смагул Елубай / Смағұл Елубай

Бұқадай көзі аларып алған Бұқабай асау келіншекті тақымын жарқыратып жығып салып тізеге басқан. Үстіңдегі асыл тас моншақтарын бытырлатып үзіп, қолындағы сақина, білезіктерін сыпырып жатыр. Төңірек у-да шу. Қызық көргісі кеп итермелесіп үймелескен бала-шаға.

— Көте-ек!!! — деп бір қатын баж етіп қапталға ыршып кетті. Ортаға екпіндетіп кірген атты кісі ысқыртып қамшы көтеріп келіншектің үстінде тұқшындаған бітіккөз Бүқабайдың аю жотасынан тартып-тартып жіберді. Бұл Бұлыш еді. Бұқабай қайқаң етіп ұшып тұрғанда жағасына жабысқан темір шеңгел ес жидырмай дірдектетіп, көкпарша сүйретіп ала жөнелді. Шегенің:

— Ойбай, Бұлыш аға, пәлесіне қаласыз! — деген жан дауысы шықты. Дүрсілдеп қуған адам.

— Сабатаж! Сабатаж! — деген айқай, оған іле тарс-тұрс мылтық атылды. Оқ ызыңдап Бұлыштың төбесінен ысқырып өтті. Бұлыш жібермеді Бұқабайды. Иттер қосыла қуып аты үркіп ауылдан оқшау шығып та кетті. Қырылдап, Бұлыштың қолына жабысқан Бұқабай кімнің тақымында келе жатқанын енді біліп, ауылдан ұзай бере: - -Жазығым не еді, Бұлыш аға?! — деп зар-зар жылады.

— Иттің баласы, осы елден шыққан боқмүрын емес пе

ең! Көзіңе шел біткен екен сенің, сыпырып алайын!

— Бұ-бұ... Бұлыш аға... Не жазығым бар? Б-байдың тоқалы...

— Тышқақ лақша бауыздайым... қазір... иттің баласы!

Ауылдан ұзап оңаша шыққасын атты іркіп, қапталда салаңдаған Бұқабайдың жағасынан көтеріп, алдына өңгеріп алды. Тұншығып онсыз да жалпақ беті қамырдай ісіп кеткен Бұқабай шалқасынан "қырр", "қырр" етіп алдында жатыр.

— ... Иттің баласы... Балқияға қолыңның ұшын екіншілей тигіздің екен өз қолыммен бауыздаймын! — деді Бүлыш.— Есіттің бе?

Бұқабай бас изеп "қырр", "қырр" етті.

— Есітсең... ұмытпа осыны! — Бұлыш тынысы тарылып әлсірей бастаған Бұқабайды жерге лақтырып тастады. Анау жаны жоқ денедей сылқ ете түсті. Ауыл жак азан-қазан. Бұлыш түнге сүңгіп жоқ болды.

Мажан аулындағы кәмпескенің аяғы былай болды. Мажан бәйбішесімен со түні Темірге айдалды. Одан әрі қайда кетерін Құдайдың өзі біледі. Балқия Асан бәлшебектің көмегімен байдан бас бостандығын алып, ермей қалды. Сұржекей мен Асан қатты қақтығысты сол түні. "Бұның солшылдық" деп ұрысты Сұржекейге Асан. "Ал сенікі барып тұрған "байшылдық" деп Сұржекей Асан Айтжановтың өзіне тарпа бас салды. Мажанның малы ауданға айдалды. Ертесіне ертелетіп Айтжанов басқарған комиссия бірнеше арбамен Пахраддин аулына қарай бет алды.

Пахраддин мен Сырға бәйбіше со күні түнімен ұйқы көрмей үйдегі дүние-мүліктің бәрін сыртқа, есік алдына үйді. Кеше кешке Мажанның ауылынан түсі бұзылып келген Пахраддин үйге кірер-кірместен:

— Көрпе, төсек, қазан-табағыңнан басқасының бәрін шығар үйден! Үйді босат! — деді. "Ошақ басымызды ойран етпей тұрғанда артык нәрсені, құрысын, өзіміз-ақ бөліп берейік" деді. Бұл ақылды Сырға бөйбіше де костай кетті.

— Құрысын... дүниесі құрысын... Басыңның аман қалғанын айтсай... — деп жүр Сырға бәйбіше.

Ауылға таңертең мал өре келіп кірген комиссия Пахраддин үйінің алдындағы үюлі дүние — қат-қат кілем, тең-тең мата, қымбат ішік, тондарды, ірілі-ұсақты жиһаздарды көріп қайран қалды. Есік алдына шығып құрметпен Пахраддиннің өзі күтіп алды комиссияны.

— Бір киер киім-кешек, көрпе-төсегіміз, қазан-табағымыздан өзгенің бәрі осы, жігіттер! Үйге кіріп көріңіздер!— деп Айтжановқа есік ашып ізет қылды. Құрамында Жорға Күрең, Шеге, Ждақай, Қозбағар және түндегі екі мелиса бар комиссия үйге кірді. Саудырап кіріп келген түсі суық конақтардан ығыса үркіп босаға жақта тұрған Сырға бәйбішеге комиссия мүшелері түтел сәлем берді. Есіктен кірген кезде іркіліп үй ішіне қарады бәрі. Басы артық дүние көре алмай таң қалды. Жалғыз ғана босағаға ілулі күміс ер-түрманды қолтыққа қысты Бұқабай.

— Бұ кісі жаяу жүрсін дегенің бе? — деді Айтжанов.

— Нешауа, жаяу жүрсін! — деді, Бүқабайдың орнына Сүржекей жауап беріп.