Белый дом / Ақ боз үй - Смагул Елубай / Смағұл Елубай

— Қош, бабам! Қош! Қош! — деп көз жасын сыға отырып ахун аятын аяқтағанда, бордай езіліп отырған жұрт енселерін көтере алмай бірауық қыбырсыз қалды. Кіндік қаны тамған жер — ата жұртпен ауыл осылай жаназаға жиналғандай жылап-сықтап қоштасты.

Батар Күнді бағытқа алып көш тағы салдыртып кетті. Алыс жол, алды қараңғы сапар алдында аңырап дауыс еткен әйелдер жағының да үндері бірсін-бірсін толастап акыры көкірек айыра күрсініспен тыншыды. Жас, кәрі, қатын-қалаш енді неге де болса белді бекем буған түрлері бар. Түйенің итің ырғағы ғана жұртты бір қалыпты тербеп келеді.

Түнде қалың сексеуіл арасына түйелерін шөгеріп, таң саз бергенше көз шырымын алып ауыл елең-аланмен тағы көтерілді. Күн шыға Сам құмының кедір-бұдыр бұйраттарын артқа салып, көш Үстірттің жылмиған тегіс айқай жазығына шықты. Толас таппастай көрінген жел де Алланың әмірімен тыйылып көкжиек далиып кеңіп сала берді. Көліктің белін суыту үшін ғана түсте, кеште байыздағаны болмаса ауыл іркілместен үдере тартады. Қауіптері — артта. Қуғын келіп қалама дейді. Жалтақтап, жауды ылғи осылайша желкеден күтіп келе жатқанда, үшінші күн дегенде жау тура мандай тұстан шықты. Үстірттің тақтай жазығы таусылып, енді бытпылдық құмға келіп кірген еді. Төңіректің бұтасы да іріленіп, өзгеріп сала берді. Қоянсүйек, дүзген, нарселеу тәрізді құм бұталары кезіге бастады.

Келе жатқандары ескі керуен жолы еді. Қазылып төмен түсіп кеткен. Күн нарттай қызарып алыс жал құмдардың басына қона берген шама. Ер-азаматтар бөлек топ болып көштен оқ бойы алда келе жатқан. Алдағы, көлденеңдеп шөккен нардай дүңкіс жотаны айналып өткелі келе жатқан. Сөйткенше, тұмсықтың тасасынан саудырап үркердей бір топ атты шыға келді. Өңшең мылтық асынған сеңсең бөрікті салт атты түрікпендер.

Жүрегі зу етті Хансұлудың. "Қазір атыс, у-шу қырғын басталады. Өкіметтен қашып жүргеңде енді баспашыға жем болдық".

— Иә, Барақ ата! Иә, Бекет ата! — деп шулап қоя берді көш.

Хансұлу да пірлерге жалбарынды.

Көшті көріп түрікпендер аттарының басын тартып тұра қалды.

Көш те іркілген. Елді тонап, қыз-келіншектерін олжа ғып алып кететін аты шулы жауды Хансұлу көзбен көріп тұрғаны осы.

Түрікпендер қиястап жолдан шығып қозғала берді. Әлдене деп қауқылдасқан үндеріне шейін естілді. Өнбойы мұздап сала берді Хансұлудың.

Бұлыш бастаған ер-азаматтар дағдарып тұр. Олар да әккі жаудың мына қылығын ұға алмай дағдарғандай. Бірақ бәрінің көзі қапталдай берген жауда. Шекпендерінің белін қатармен шарт буған түрікпен жігіттері қаз мойын сәйгүліктерін текіректетіп айналып өтіп барады. Бәрінің де бөктерген қоржындары бар. Көшке көз қиықтарын салып өтіп барады. Түйенің пысқырғанынан басқа дыбыс білінбейді. Зар жақ әйелдерге шейін жым болған. Баланың да, кәрінің де көзі — түрікпендерде. Түрікпендердің алдында алааяқ жарау торы үстінде өзінен бөркі үлкен, кішкентай қабасақал кісі барады. Тіп-тік отырысына қарағанда осы нөкердің басшысына ұқсайды.

"Шынымен бір оқ атпай-ақ өткені ме?" деп, Хансұлу

тізгінді қысып қарысып қалған уысын әрең жазып, төңірегіне қарады. Жұртта өң-түс жоқ. Есеңгірегендей қалыпта. Сөйткенше, көш тағы дүр ете түсті. Тағы түгел жау жаққа қарады. Қараса, нөкерлерін алға оздырып жіберіп әлгі алааяқ торы мінген қабасақал көлденендеп тұр екен. Әлдене деп қол бұлғады. Көшке қарап айқайлады. Көп үзамай ауыл азаматтарының арасынан Бұлыш жалғыз шығып әлгі түрікпенге карай жорта жөнелді.

— Жасаған-ау, бұнысы несі?

— Тағы не тапты? — деп әлгі зар жақ әйелдер сарнап қоя берді.

Бұлыш көп тәжікелеспеді. Екеуі де ат үстінде тұрып шолақ ғана тіл қатысты. Содан кейін қабасақал түрікпен нөкерлерінің ізінен желе шауып кетті де, Бұлыш кейін бұрылды. Лабақ ахун бас болып, жұрт назары түгел қара арғымағын шапшаң аяндатып келе жатқан шойын қара жігіт Бұлышта. Бұлыш түсі қатулы. Анадайдан-ақ қамшысын алға сілтеп:

— Тарта беріңдер!— деді. Дауысы қайратты, өжет үкімдей, жұртты жігерлендіріп жіберді.