– Кәнекей, ақсақал бері келіңіз. Мен тілші болам. Ертеңгі газетке сіз туралы мақала үлгіртуім керек. Сіз бастан кешкендеріңіздің бәрін айта беріңіз, –деп қалтасынан қойын дәптері мен қаламын жалаңдатып суырып алды.

Қабырғасында пышаққа ілінер ет жоқ арық, әжім тілген бет терісі жақ сүйегіне жабысқан, үйітер алдында жүнін жұлып алған қойдың терісіндей өңі сұп-сұр. Қоспан оны аяп кетіп «шырағым, жазда біздің ауылға келіп шыр жұқтырып кетсең қайтеді» деп айтқысы келді. Өзі де ұшқалақ екен, сөйлесіп отырған Қоспанды қаңтарып қойып, тұсынан өтіп бара жатқан қоңқақ мұрын қараға жармасты.

– Қайда кеттің? Мәжілістің артын тоспайсың ба?

– Жалығып кеттім, бәрі белгілі нәрселер ғой, –деді анау, қайырла қоймай.

– Кешке ойынға келесің бе? «Қыз Жібек» қой.

– Жоқ, сол кәрі апаңда кісі қызығатын не қалды дейсің.

Қойшы бала ойыннан алған әсерін, баса алмай әлі тамсанып келеді.

— Өзі дүниенің қызығын көрмей жүріппіз ғой. Көше сыпырсаң да Алматыда тұру екен ғой қызығы.

— Ау, сен озат қойшы болмасаң осындай сый-құрмет көріп Алматыда алшаңдап жүрер ме едің,— дейді қасындағы егде жолдасы.

Қоспан әлгі қорқақ мұрын қараның сөзін есіне алып, іштей мырс етеді. Кісі әрі-беріден соң жұмақтан да жалығатын шығар, сірә.

Салқын леп бетін тоңазыта бастады. Ендігі сәтте танауы мен көзіне қиыршық қар соғып, бетін осып жіберді. Қыратты қиялап отырып тағы да кең жазыққа шығып келе жатқан түрі бар. Аздан кейін қойлардың арқасына жел тиіп, ыққа қарай жапырыла бастады. Жалықпайтын қайсар қара дүлей жаңағы тәтті елестен, жып-жылы ошақ басынан үзіп алып белгісіз меңіреу тұңғиыққа тартып барады.

V

Қасболат бүгін кешке қарай колхоздарды аралауға шықпақшы еді. Бірақ қапелімде қар ұшқындап, жел қатайып, бұрқасын боп бара жатқасын екі ойлы боп қалды. Ақыры үлкен боранға айналып кетсе — колхоздардың арасы алшақ, алды қараңғы... Оның үстіне Сәбира да пешті қатты жағып, үйдің ішін мұнтаздай жинап кірсең шыққысыз ғып қойған екен. Мәжілістен шаршап шыққан Қасболаттың қозғала қойғысы келмеді.

Сәбираның мектептегі сабағы аз, тек педагогтік стажын сақтау үшін. Оның есесіне үйдегі жұмысы көп. Бірақ Қасболат әйелінің шаршап қажығанын, не қабақ шытып кейіс білдіргенін көрген емес. Тіпті қонақ басты болған күндердің өзінде күйбеңдеп, асығып-саспай, байсалды жүріп-ақ бәрін тындырады. Сәбираның бұл қасиетіне еті үйреніп кеткені сонша әйел мінезінің басқа да түрі болатынын Қасболат онша ойламайтын. Кейбір мәжілістерден күйзеліп шыққанда, немесе мазасыз қызметінің жолында ыңғайсыз жағдай кездесіп қалғанда — өз үйі жұбаныш орны сияқты. Жылы ұясында ғана жаны жай табады. Сәбира күйеуінің қабағын жақсы таниды, бірақ күйзелісінің себебін қазбалап, көкірегінде сөне бастаған ашуды қайта тұтатпайды. Жасырақ кезінде Қасболат кейбір мәжілістен булығып, жарыла жаздап келгенде Сәбираның үндемейтініне тіпті ыза болатын. Күйінішіне, ренішіне ортақ болып, күйеуінің әділдігін жақтап, ол жек көрген адамды бірге жерлесудің орнына...

Қасболат булығып сөз бастағаннан-ақ бір кіріп, бір шығып шай-суын әкеліп, балаша баптай бастайды. Күйеуінің сөзіне ден қойып құлақ аспайтын сияқты. Ондайда Қасболат тығылып үнсіз қалатын. Асын шала-шарпы ішіп стол басынан қабағы түнерген күйі тұрып кететін. Ішіңді өртеп бара жатқан нәрсені ең жақын адамыңа айта алмаған қандай жаман. Бірақ шындап ренжиін десе Сәбираның жақсы көргеннен өзге жазығы жоқ, қатты сөз айтып қалса да үндемейді. Көңіліне ауыр алмайды. Қызық. Қазақ баяғыда баласын молдаға оқуға бергенде «сүйегі менікі, еті сенікі» деп беруші еді. Сәбира да «түздегі, қызметі өзіңдікі, үйдегің менікі» дейтін сияқты. Сөйтіп бір Қасболатты екіге бөліп қойған.

Келе-келе Қасболаттың өзі де тұйықтала бастады. Қызмет бабы, заманы солай болды. Онысы әдетке, одан мінезге айналды. Енді ішінде ит өліп жатса да сыртқа шығармайды. Үйдегі әңгіменің түзге жайылуы қиын ба. Ондайдан таяқ жегендер де аз емес. Бұрын Сәбираның тұйықтығына ренжитін Қасболат енді әйелінің сол мінезіне риза.