Буря / Боран - Тахауи Ахтанов

Алғаш рет ұрысқа кірген күнін кім-кім де ұмытпайтын болар. Ол Қасболаттың да әлі күнге қатты есінде. Адыры аласа, орман-тоғайы аз жазық дала. Май айының ішінде күн ысып кеткен. Шаңытып тұр. Алдыңғы шепке жақындаған сайын жердің реңі сұрланып, ауаға электрдің тоғы тарап баратқан сияқты. Алғаш рет ажалдың ызғар лебіндей шарпып сирек снарядтар жарылады. Снарядтың алыстан шыңғырып ұшқан даусы төбеңді шымырлатып, ішегіңді бұралтып әбден дегбіріңді алады. Солдаттар да әшиіндегі дабыр-дұбыр әңгімеден, әзіл-қалжың күлкілден тыйылып үнсіз келеді. Небір сайқы-мазақ, тынымсыз жақтар да қарысып қалған. Жұрт бір-біріне үнсіз тығыла түскісі келетін сияқты. Көбі жаутаңдап командирге қарап қояды. Қасболаттың өз халі де оңай боп келе жатқан жоқты. Зың еткен оқтың өтіп кеткенін, шұбатылып ызыңдаған снарядтың алысқа барып жарылатынын әлі білмейтін кезі. Жау жақтан естілген әр дыбыс төніп келе жатқан ажал сияқты еңсесінен басып жерге бұқтыра береді. Бар солдаттың көзі өзінде екенін сезіп, сыр бермей сіресіп-ақ бақты.

Взводтарды позицияға орналастырып команда пунктінде оңаша қалғансын халі бұрынғыдан да қиын болды. Енді алғы шепті аралайын десе жаудың әр оғы өзін аңдып тұрғандай. Төрт айдан артық команда бергелі өзінің жүзден артық жауынгерлерінің түр-түсін, аты-жөнін жақсы білетін. Біразының бұрынғы өміріне де қанық-ты. Бәрі мөлтілдеп көз алдында тұр. Қазіргі болғалы тұрған соғыста сөз, біраз адам қаза табады. Қайсысының ажалы таялды? Мүмкін мына Қоспанның ба?.. Әлде... тіпті өзі де...

Қоспан командирінің бұйрығын тасып алғы шепке, взводтарға үш-төрт қайыра барып келді. Алғашқыда оның да ерні кезеріп, түсі сұп-сұр боп кеткен. «Құп, жолдас командир!» дегенде ерні әзер жуысып, дірілдемесін деп үшін бүгіп, сірестіріп ұстаған саусақтарын шекесінен тез жұлып алып, жүгіре жөнелген. Жан тәтті емес пе, бұрын түйеше шұбатылған жігітің жер бауырлай жүгіріп, зырқырап барады. Әнекей, қиралаң етіп құлап түсті. Ұзын денесі сорайып қимылсыз жатыр. Қасболат тұла бойы түршігіп, көзін жұмды. Кетті-ау сабазың. Енді кімнің кезегі екен? Көзін ашып алып аң-таң болды. Қоспанның қайтадан құлап баратқанын көрді. Бір адамның ажалының екеу болғаны ма? Ойпыр-ай, тіпті аман екен. Тағы да жүгіріп барады. Көп ұзамай, әлсін-әлсін жалп-жалп құлап, қайта жүгіріп келе жатты.

Өзі барып аралап, позицияны көзімен көріп қолма-қол тәртіп беруі керек еді. Бірақ дәл қазір көтерілсе оққа ұшатындай кейінге ысыра берді. Алғы шептегілер де командирлерінің бұғып отырғанын сезіп табалап жатқан болар. Ертең олардың көзіне көріну де ұят. Өз дәрменсіздігіне әбден ыза болды. Өзіне өзі әлі келмей діңкесі құрып, жазған Қоспанды взводтарға қуалай берді. Ол алғы шепке кеткен сайын «осы жолы аман келер ме екен» деп қыпылдаумен болады. Ол да жар басында екі жағына кезек шойырылып, бұлталақтап ұшып кете жаздаған адамдай әбден зықыны шығарып-ақ бағады. Бірақ әйтеуір сүйтіп жүріп аман келеді. Енді бұрынғыдай емес. Асып-саспай, еппен байсалды қимылдайтын боп алған. Қорқыныштың ізі айығып, түрі де бұрынғы қалпына келген. Қасболат үйреншікті шабарманына бір түрлі киелі адамша қарады. Ол ажалдың ортасына төрт рет кіріп аман шықты. Қасболат өзі дінге, ырымшылдыққа қарсы талай үгіт жүргізсе де, «осы байғұс тым адал еді, егер ана мықтының өзі жоқ болса да, мұндай адамға тағдыр жар болатын шығар» деп жорыды. Ажалдың аңысын біліп алған осы жігіттің қасында жүру, кәдімгідей қауіпсіз сияқты.

Ақыры бойында бар қайратын жиып, өзін дәрменсіз еткен жиіркенішті қорқыныш сезімін сілкіп тастап, Қоспанды қасына алып алғы шепке кетті.

Кейін байқаса сол күнгі алғашқы соғыс ойыншық сияқты көрінді. Талай қауіп-қатерге, қанды қырғынға да ұшырады. Тіпті аман қалудың еш орайы жоқ-ақ кездер де болды. Қасболат қысылды да, састы да. Бірақ сол ажалмен алғашқы жанасқандағыдай үрей мен дәрменсіздік қайтып оралған жоқ. Ал, сол бірінші күннен кейін Қоспанды ажалға қарсы таққан тұмарындай сезініп қауіпті жерде қасынан қалдырған емес.