Буря / Боран - Тахауи Ахтанов

Қасболат әңгіме тыңдауға құмар еді. Ол кезде халық сауатсыздау. Өз ортасынан бөлек, басына кепке киген адамға жатырқай, тіпті үрке қарайды. «Амансыз ба, жеңгей, сәлем бердік үлкен кісі» деп әрқайсысына ізет білдіріп, ауылдың әйелдерімен, кемпір-шалдарымен тез ұғысып сөйлесіп кететін. Қайғылысы бар, күлкілісі бар неше түрлі хикаяларды еститін. Ел өмірінің бұрын өзі білмеген, не байқамаған талай қатпарларынан хабар алатын. Жүрегінің қымталмаған жалаңаш кезі емес пе, әрбір қайғылы жағдай Қасболат ауыр әсер ететін. Кәдімгідей қиналып, біреудің өзгеге істеген қиянат зәбірін білсе қатты ыза болатын. Құр ыза болып қоймай зәбір көрген адамға ара түсуге, ауыр жағдайда көмектесуге әзір тұратын. Қайран жастық қызбалық-ау, не қызмет бабына, не өзіне қатынасы болмаса да әділетсіздікті көрген жерінде ойланып жатпай білекті сыбанып кірісіп кетуші еді.

Со жылдардан Қасболаттың ұмытылмастай есінде қалған адам Әлиасқаров болды. Аудандық партия комитетінің бірінші секретары боп істеді. Аты Сәтімбек. Жасы үлкен болған соң жұрттың бәрі Сәке дейтін. Ол уақыт қызық-ау еді-ау. Әлиасқаровтың жасы сонда қырыққа жаңа келген. Аудан басшыларының ішіндегі ең жасы үлкені сол болғандықтан, әйтеуір сол кісі үлкен ақсақал сияқты көрінетін. Әлиасқаровтың іші мен сырты қарама-қарсы, жақынырақ білмеген кісіге көп жағдайын танытпайтын адам. Бір көргенде нағыз аумаған тау халқының өкілі. Қалың қабақты, үлкен дөңес мұрын, кішкене шүңірек көз. Беті де соқпақ, атжақты, ұртына қарай сүйірленіп барып, иегі бітер жерде шорт кесіп алғандай. Бірақ анықтап қарасаң қазақ екенін айтпай танисың. Кішкене ісіктеу көзінің қиығынан ба, әлде сәл ғана томпайып шыққан жақ сүйегінен бе, әрі-беріден соң маңқиған түрінен-ақ сезе ме тосын көрген қазақтың өзі де одан орысшалап жөн сұрасқан емес. Үндемей, бір нәрсеге ренжіп, не ойланып қалғанда қап-қара қалың қабағы өңіне қатал сұс беріп кісіні имендіріп тастайды. Ал бір нәрсеге ырза болып езу тартқанда кішкене шүңірек көзі жылтырап, өңіне нұр жүгіріп, жадырап шыға келгенде одан мейірімді жан жоқ сияқты. Кісіні өзіне тартып ала қояды. Қимылы сабырлы, анау-мынауға мыңқ ете қоймайтын мінезге бай адам. О кезде партия қызметкерлерінің көбі гимнастерка мен френч, галифе шалбар, етік киіп жүргенде –бұл кәдімгі костюм киіп, галстук тағатын.

Әлиасқаров жұмысқа қатал болғанмен, өзінің жаратылысынан сыпайылығы ма, жұртқа ақырып-жекіру былай тұрсын, тіпті даусын көтермейтін. Мұғалімдер семинариясының соңғы курсынан большевиктік ұйымға қатынасқаны үшін қуылып, Колчакқа қарсы командир боп соғысқан.

«Мықты командир бопты» деседі жұрт, дегенмен сол командирліктен гөрі мұғалімдікке икем жаратылған ба, кісіге жұмсақ. Кімге де болса ықыласты. Бірақ Қасболатты ерекше іш тартатын. Жеке басты бойдақ жігіттің күйі болмай жүрген шығар деп ойлай ма, көбіне үйіне тамаққа ертіп әкететін. Сара дейтін әйелі бар. Оқымаған, қазақы адам. Бірақ киімді ауылша шұбатып кимейді, қалаша қылып шонитып та тастамайды, сол екеуінің арасынан өзіне жарасымды фасонын тапқан.

Сара жеңгей ашық, кісіге үйірсек. Бір-екі көрген адамымен ескі танысындай еркін. Қасболатқа әбден үйреніп алды. Бір жеті көрінбей кетсе «біздің үйден неге безіп кеттің?!» деп әлегін шығарады.

Көп ұзамай-ақ Қасболат Сара жеңгеймен ортақ іс тауып алып бұл үймен арасы бұрынғыдан бетер жақындасып кетті. Сара жеңгей ойын-сауыққа әуес екен. Жастардың бір концертін жібермейді. Саманнан салған кішкене клубта жарық жетіспейтін. Соны сезіп үйіндегі үлкен отыздық шамын концертке ала келеді. Бара, бара репетицияны көруге келетін болды. Алғаш спектакль дайындалып жатқан. Қасболат о кісіні үгіттеп кемпірдің ролін ойнауға көндірді.

Содан-ақ Сара жеңгей үйірменің белсенді мүшесі болып алды. Спектакльді шығаруға қазақы киім табылмай қиналғанда аудандағы күйеуінің жалғыз эмкасын мініп алып, ел аралап ескілік киім жинауға шықты.