Красная стрела. Книга Четвертая / Қызыл жебе. Төртінші кітап - Шерхан Муртаза / Шерхан Мұртаза

Кеңес басталғалы бері ешкімді көзге ілмей, мұнда маған тең келетін ешқайсың жоқ дегендей манаурап отырған Троцкийдің өзі Скрыпникті қолдап: «Өте дұрыс айтады!» — деп айқайлады да тына қалды. Ay, кәдімгідей сөз алып, мінберге шығып, әйгілі шешендік тұлпарына мініп, «өте дұрыстың» ар жағында не жатқанын жілік-жілік етіп, таратып жіберсе, Сталиннің «жұмбағы» шешілер де еді ғой. Бірақ Троцкий кесірлі паң қалпында сазарды да қалды. Алыптардың бірінен саналатын Каменев Сталинді қолдайтынын жасырған жоқ. Сталинді қолдау арқылы Каменев пен Зиновьев Троцкийді шетқақпайлатпақ шығар. Ленин қатерлі ауруға шалдықты. Зымияндыққа бойлап, түбіне жеткен кім бар? Сұңғыла, телегей, ақылды адамдардың да есеп-қисабы кейде кесірге айналып кетер ме... Ленин олай-былай боп кетсе, Троцкийдің шоқтығы бәрінен биік, Лениннің орнын сол басып қалады-ау деген іш қауіп Каменев пен Зиновьевті біріктіріп, Сталинді қолдауға мәжбур еткен бе?..

Сонда Сталин айтқанымызға көніп, айдауымызда жүреді, құлақкесті құлымыз болады деп дәмеленді ме екен?..

Лениннің айналасындағы алыптар тобында Сталин айдары жарқырап алға да шықпай, қарасы бұлдырап артта да қалып қоймай, ақырын жүріп, анық басып, мықтылармен қапталдасып, ықтау жаққа ыңғайланып, өршеленіп өңмендемей, қия жарға тіке шаппай, қиялап қана, жолбарысша ың-жыңсыз жылжып келе жатқан. Жалын күдірейтіп, өзін арыстанға балайтын Троцкийлер Сталинді аса менсіне бермейтін. Сталин алдымызды орап кетеді-ау деген қауіп төне қоймаған. Функционер Сталин әлдеқалай алға шығып бара жатса, «тәйт!» — деп тастау қиын емес деп ойлайтын.

Қорымды қия жартас соқпағымен барыс ың-жыңсыз қимылдағанда, бірде-бір қиыршық қозғалмас. Тасыр-тұсыр жүріп, жарда тығылып жатқан, не жайылып жүрген арқарларды күні бұрын үркітіп алмас. Тау барысы жемтігіне тек оңтайлы кезде ғана, нысанаға дөп түсеріне әбден сенген кезде оқша атылып, бір-ақ шапшиды. Сонда қылыш тырнақтан қарсыластың қаны суша шашырайды.

Ал ақылды адамдар соны сезбейді.

Бірақ Ленин сезіп қалған. Сезіп қалған да, төсек тартып жатып, съезге хат жазған. Өз серіктерінің әрқайсысына мінездеме бере келіп, Сталиннен сескенетінін жасырмаған. Билікті түгел қолға алып, күшейіп кетсе, түбі тажал екенін меңзеген. XII съезге Ленин өзі қатысып, съезд жұмысын өзі басқарғанда бүкіл Одақтың жолы сәтті болып, Сталин «бүкіл елдердің ұлы көсемі» болмас та еді. Скрыпник мына Кеңесте көріпкел сөз айтты: «Сұлтан-Ғалиев ісі» дегенді желеулетіп, қисық жолға түсіп кетеміз бе деп қорқамын», — деді.

Троцкий: «Өте дұрыс», — деді де, кекірейді де қалды.

Рысқұлов мұндайда үндемей қалудың реті жоқ екенін сезді. Сөз алып, мінберге көтерілді.

Сөз алардың алдында Сұлтан-Ғалиевпен істес болған кездің бәрін көз алдынан өткізді. Кеңес өкіметіне қарсы, оның көсемдеріне қарсы айтқан бір ауыз сөзін, не бір қылаудай әрекетін сезген емес. Ұлтшылдық әрекеті болды ма? Жоқ сияқты. Рас, ұлттарға, ұлт республикаларына еркіндік, мүмкіндік молырақ берілсін дегенді айтатын, жан-жаққа жазған хаттары да сол сарындас. Ол бірақ Сұлтан-Ғалиевтың өз жанынан шығарған байбалам емес, XII съездің шешімі ғой. XII съездің бәтуасын белсене насихаттаса, несі айып? Ұлттар патша заманында езгіде келді, бұратаналар қорлықтың, зорлықтың, теңсіздіктің неше бір сұмдықтарын бастан кешті. Енді еркіндік керек, республикалар тек Мәскеуге телмірмей, Одақ көлемінде аяғын етік қыспай, өкпесін тес айыл мен тартпа қыспай, еркінірек қимылдасын, ұлт республикалары, тек Мәскеу қилымен ғана аяқ-қолы қимылдайтын қуыршақ болмасын дегенді Рысқұлов та айтқан. Ол айтқаны жанжалмен аяқталған. Рысқұлов ол ойынан әлі де қайтқан жоқ. Онда Сұлтан-Ғалиевтың кебін бұл да киетін шығар?