Красная стрела. Книга Четвертая / Қызыл жебе. Төртінші кітап - Шерхан Муртаза / Шерхан Мұртаза

Оның алдында ғана Сталин оған оңаша отырып:

— Мирсаид, абайла! — деген. — Сенің хаттарынды ОГПУ қолға түсіріпті, — деген.

Сонда қалай? Сталин оған жаны ашығаны ғой! Жаны ашып, бәле-жаладан қорғап сақтандырғаны ғой!

Ал ендеше Сұлтан-Ғалиевты тапа-тал түсте, өз кабинетінде, Кремльде қамауға алуға ОГПУ-дың қалай батылы барған?

Міне, бұл жұмбақ. Үлкен жұмбақ. Болашақ көп жұмбақтардың, сан-сапалақ сойқандардың басы осы болып жүрмесін.

Асылы, әр адам — шешуі жоқ жұмбақ. Есіңізде ме, Абай: «Мен бір жұмбақ адаммын, оны да ойла», — деп ескертпей ме?

Шешендер бірінен соң бірі шығып сөйлеп жатыр, сөйлеп жатыр. Көбі Сұлтан-Ғалиевке лағынет айтып, қарғыс таңбасын қыздырып, Сұлтан-Ғалиевтың қорғансыз тәніне шыжғыра басып жатыр.

Рысқұловтың көз алдына сонда соноу Талғар таудың шатқалы келе қалды. Жылқышы әкесі Рысқұл басына құрық тимеген асауларды бұғалықтап, қос құлақтан тырп еткізбей ұстап тұрғанда, басқа жігіттер көрікке қып-қызыл боп қызған дөңгелек бас сымтемірді асаудың сауырына быж-ж еткізіп басып кеп қалушы еді. Асау түлік сонда шыңғырып кеп жіберетін. Көңірсіп күйген ет иісі мұрныңды жарып, жүрегіңді айнытатын. Саймасай болыстың кілең мақпал қара, сылаң сұлу жылқысының оң жақ сауырына алма бейнелес таңба түсіп, ырсиып қалатын. Енді ол жылқы жер түбіне кетсе де жоғалмайды. Күйдірген таңба — өмірлік!

Саймасайдың жылқысына бір жігіт таңба салса, мына Сұлтан-Ғалиев міскінге жабыла таңба басып-ақ жатыр. Өле-өлгенше, өмір-бақи, тіпті өлгеннен кейін де өшпейтін таңба.

Апыр-ай, әсіресе сол Сұлтан-Ғалиевпен істес болған, бір нәсілден шыққан Сейд-Fалиев дегеннің өршеленгенін көрсең. Төбе шашың тік тұрып, жағаңды ұстайсың.

Осы Сейд-Fалиев күні кеше Татарстанда қара халықты ұлардай шулатып еді. «Продразверстка» дейтін залым салықты үстемелете салып, кедейсің бе, орташасың ба, байсың ба демей, жаппай қарсы шыққандарды «контра» деп топалаң тиген қойдай қылған. Мұны естіген Сұлтан-Ғалиев Сталинге, тағы басқа бастықтарға айтып, қоймай жүріп Сейд-Ғалиевты орнынан алдырған. Енді сол Сейд-Ғалиев мына Кеңеске қатысып, Сұлтан-Ғалиевты жерден алып, жерге салып тұр.

Сонда мұның кекшілдік, өшпенділік, есеп айырысу екенін Сталин шыннан білмей отыр ма? Сейд-Ғалиевты орнынан алдырған Сұлтан-Ғалиев екенін біле отырып, Сейд-Ғалиевты жер түбінен таптырып алып, мына биік мінберден сайратып қоятын не жөні бар?

Бұл да жұмбақ. Жүре берсең, көре бересің, көргенің көп, Рысқұлов, бірақ көрмегенің әлі алда...

Сейд-Ғалиевтен соң Сұлтан-Ғалиевты айыптауға, «сұлтанғалиевшыларды» аяусыз әшкерелеуте шақырып, өз жерлестері Ибрагимов, Шамиғұлов дегендер сөйледі.

Рысқұлов сонда өзінің жандай жақсы көретін атасы Ахмет Байтұрсыновтың ертеректе жазған бір ауыз өлеңін есіне түсірді. Соноу 1910 жылы Ахмет Қарқаралыда нақақтан, жаладан ұсталып түрмеге түскен ғой. Сонда жазған бір өлеңі құранның сүресіндей жатталып қалыпты.

Қинамайды абақтыға жапқаны,

Қиын емес дарға асқаны, атқаны.

Осылардың бәрінен де қиын бірақ,

Өз аулымның иттері үріп, қапқаны.

Қайран, Ахаң... Демек әр елде де «өз аулының иттері» бар болғаны ғой.

1920 жылы Тұрар Рысқұлов пен Ахмет Байтұрсынов екеуі бірігіп жазған бір құжат бар. Ол еш жерде жарияланған емес. Бірақ кейін-кейін, заман кері кетерде, әсіресолшыл, догмат тарихшылар табылар да, сол құжатты архивтен суырып алып, «ұлтшылдықтың туы» деп байбаламдап, Рысқұлов пен Байтұрсыновқа қара күйені аямай-ақ жағар...

1920 жылдың күзінде Коминтерннің Конгресі болмақ. Сонда Ленин баяндама жасамақ. Дүниежүзілік көкейкесті мәселелердің мәнін жете білер, кеуделері кең сарай, ақылды деген қайраткерлерге Ленин сол баяндамасының тезистерін жібереді. Мақсат — артығы болса алып, кемі болса толықтырып, ақыл біріктіру. Лениннен артық білімпаз қайда бар?! Бірақ Лениннің өзі де өз серіктерімен ақылдасқан. Жалғыз мен ғана данышпанмын деп кеуде қақпаған.