Красная стрела. Книга Четвертая / Қызыл жебе. Төртінші кітап - Шерхан Муртаза / Шерхан Мұртаза

Әрине, Куйбышев жолдастың баяндамасында айтылған айыптар рас болса, Сұлтан-Ғалиев тым сорақы кеткен. Шетелдік қаскөйлермен байланыс жасап тұрса, қиын екен. Әрине, Куйбышев жолдасқа сенбеске лаж жоқ. Өтірікті шындай, шынды Құдай ұрғандай етіп айтпайтын шығар Куйбышев. Куйбышев нақақтан жала жапса, заманның құрдымға кеткені шығар. Жалғыз Куйбышев пе екен? Осында аса сыйлы кісі Мануильский де Сұлтан-Ғалиевты сілейтіп салды. Сенбейін десең, аса құрметті қайраткерлер. Сенейін десең, Сұлтан-Ғалиевпен екі жылдай бірге жұмыс істеп жүріп, Рысқұлов оның сұмырайлығын қалай сезбеген? Көпе-көрнеу қаскөй жау екенін қалай байқамаған?

Рысқұлов осындай күдіктерін айта келіп:

— Шындыққа көз жеткізу үшін Сұлтан-Ғалиевтың өзін тыңдау керек еді, — деді. — Шыннан шпион болса, аяу жоқ. Ал мына қадірменді Кеңес Сұлтан-Ғалиевтың түсініктемесін өз аузынан естігені жөн еді, — деді.

Бұл әлі ешкім айтпаған сауал, үлкен жұмбақтың шешуші кілті еді. Ал Сталин кілтті түрмеге тығып қойып отыр.

Рысқұловтың бүйректен сирақ шығарғаны Сталинге ұнамай қалды. Ұнамай қалды деу аз, Сталин енді Рысқұловқа жауыға бастады. Оны ол жасырған да жоқ.

Мінберде тұрған Рысқұловқа Сталин жасыл-сарғыш көзін қадап ұзақ қарады. Жалын атқандай сұрапыл суық көз еді. Сталин сонда не ойлады? Ішіне кіріп шыққан ешкім жоқ. Бірақ не ойлаушы еді? Мына бөріні бөлтірік кезінде қылқындыра салу керек еді. Оның сәті де түсіп еді. 1920 жылы Рысқұлов пен Түрккомиссия айтысын Политбюро екі рет қарады ғой. Сонда мұның мойнын астына қайыра салу керек еді. Бірақ Ленин...

Сталин Рысқұловтың алдында сөйлеген түркістандық Акмал Икрамовқа да бір оғын сайлап қойды. Қашан, қалай атылады, оны әзір Сталиннен басқа ешкім білмейді.

Икрамов өзіне бір оқтың сақтаулы екенін сезіп айтты ма, сезбей айтты ма, әлде аузына Құдай салды ма:

— Партияның ұлт саясатына байланысты мәселелер республикада ұшан-теңіз. Съезд салған жолмен жүрейік десек, әлі қолымызда тізгін жоқ. Республиканың қожасы біз емес, Орталық. Осыны Сталинге, яки Каменевке айтайық десек, қорқамыз. Табанда ұстап алып, атып тастай ма деп зәре жоқ, — дегені ғой.

Сталин ызғарлана мырс етті. Бірақ Икрамовқа ол бұ жолы тиіскен жоқ. Сарғыш көз барыс тырнағын көрсетпеді. Ол кім болса соған тырнағын көрсете бермес. Ондай ожар емес. Нысанасында арқарлар тұрғанда, лаққа бола тас домалатып, айналаны дүрліктіріп неғылсын. Әр нәрсе өз кезегімен. Әуелі тас жинап алу керек. Тасты молырақ жинап алсаң, кейін нысананы атқылауға жақсы болады. Ал Икрамов ешқайда кетпейді. Ол айналасы темір тормен қоршалған қорықта жүрген киік шығар.

Рысқұлов бұл Кеңесте мәселе тек Сұлтан-Ғалиевтың жеке басына тіреліп тұрмағанына әбден көзі жетті. Әлгінде біреу «сұлтан-ғалиевшылдардың тамырына балта шабу керек», — деп қалды ғой. Демек бұл үлкен топалаңның түсаукесері ғана. Сондықтан «сұлтан-ғалиевшылдық» деген терминнің өзіне тойтарыс беру керек. Мұны Фрунзе, Скрыпник біршама айтты да. Бұл екеуіне түркістандық Рысқұлов пен Икрамов қосылды. Таразы басы әлі де тең емес. Таразының екінші басында Сталин, Каменев, Мануильский, Зиновьев, Татарстан өкілдері тұр. Бұл топ әлі көбеюі мүмкін. Сталин күнібұрын дайындап қойған шешендер осылармен таусылмаған шығар.

Троцкий болса, бір-ақ рет Скрыпникті қолдап: «Өте дұрыс!» — дегеннен артпады. Троцкийдің Сталинді тұқыртатын тұсы осы сәт еді. Сәтін өткізіп алды. Өзіне-өзі тым сенімді сабазың дәл осы енжарлықтың сазайын кейінірек әбден-ақ тартар-ау. Ой, сонда бармағын шайнайтын шығар. Беделіне сеніп бейқам отырғанда, осал деген жауы оны бес батпан гүрзімен соғып, қара жерге белшесінен батырып жібермесе неғылсын...

Рысқұлов мінберден түсіп, орнына барып отыра бергенде, Сталин астындағы креслоны серпіп тастап, орнынан зілдене түрегелді. Келесі шешенге сөз беретін шығар. Жоқ, келесі шешенді атамас бұрын Рысқұловқа зәрін қадады.