Красная стрела. Книга Четвертая / Қызыл жебе. Төртінші кітап - Шерхан Муртаза / Шерхан Мұртаза

— Рас, Сұлтан-Ғалиев жөнінде қиян-кескі әңгіме жүріп жатыр екен, ендеше әділдіктің аспанын бұлт торламас үшін, әлдеқалай күдік қалмас үшін, сол Сұлтан-Ғалиевты осы Кеңеске неге қатыстырмасқа?! Мына үкімет мүшелері, республика басшылары істің анық-қанығына көзі жетпей жатып, Сұлтан-Ғалиев неге қамауға алынады? Егер ол шын жау болса, осы арада әшкерелеп, абыройын айрандай төгіп, содан кейін неге тұтқындамасқа? Мен өз басым бұған түсінбеймін. Және Сұлтан-Ғалиев жау дегенге сенбеймін.

Ал керек болса. Зал қайтадан гуледі. Сталин Каменевке қарай еңкейді. Каменев те Сталинге қарай құлағын тоса қалды. Екеуі құнжындасып едәуір күбірлесті.

Ақыры Каменев айтты:

— Жолдастар, тынышталыңыздар. Принципінде Сұлтан-Ғалиевты кеңеске алдыруға да болады, — деді. — Бір сағат үзіліс.

* * *

Командирі алдында, екі айдауылы артында, залға Сұлтан-Ғалиев келіп кіргенде, мойнын созып қарамаған адам жоқ. Тіпті алысырақ отырғандар орындарынан түрегеліп қарады.

Сұлтан-Ғалиев мінберге көтерілмей, мінбердің жанына барып тұрды. Рысқұлов өз көзіне өзі сенбегендей, Сұлтан-Ғалиевты танымай қалды. Тіп-тік жүретін адамның жотасы бүкірленіп, еңкіш тартып қалыпты. Жарқылдақ, жайдарман Мірсаид қайда? Жағы суалып, көздері ініне кіріп кеткендей, көзінің айналасын азап таңбасындай айшықтап, қара көлеңке қоршалап алыпты. Киім-басы ықтият, таза болса да кешегі өз костюмі өзіне қолқылдап, біреудің иығынан шешіп алып кигендей, келіспей тұр.

Әурелікке жаралған фәни адам,

Бақ пен сордың арасы — бір-ақ қадам! —

деуші еді баяғыда Ахат атасы. Рысқұловтың есіне сол түсті. Дүние-әлем түгел біле бермейтін Түлкібас дейтін жерде, Күмісбастау атты жұмақ жайда, жәннатта туса да тозақ тіршілігін көп көріп қартайған Ахаттар оқымай-ақ, университет бітірмей-ақ философ қой.

Әурелікке жаралған фәни адам,

Бақ пен сордың арасы — бір-ақ қадам!

Мүмкін, бұл философияның авторы Ахат та емес шығар, одан да бұрын, бағзы заманда айтылып, ұрпақтан-ұрпаққа көшіп, бізге жеткен жәдігер шығар. Неде болса, халық даналығы.

Күні кеше Рысқұлов Сталинмен бірге Сұлтан-Ғалиевтың үйлену тойына қатысып еді. Сонда бір адам бақытты болса, ол — Сұлтан-Ғалиев сияқты көрінген. Сталиннің өзі бата беріп, бақытты болыңдар! — деген.

Бақытты қолға ұстап, түсін түстеп, дәмін татқан кім бар? Ол да бір ұшып-қонған құс шығар. Ол да адасып жүретін болар. Адасқан бақ таздың басына, пұшықтың мұрнына барып қонады дейді ғой. Әйтпесе, Сұлтан-Ғалиев сынды азамат мынандай мүсәпір халге түсетін несі бар? Аз күндік бақыт адасқан ғой...

Дәл қазір Сұлтан-Ғалиевтың ақталып кетуіне, өзіне нақақтан тағылған ауыр айыптардан құтылуына, жалынды, адал, ағынан жарылған сөз сөйлеуіне Сұлтан-Ғалиевтың өзінен де гөрі Рысқұлов мүдделі сияқты. Өйткені Сұлтан-Ғалиев енді қайтып орнынан тұра алмай қалса, онда жаппай «сұлтан-ғалиевшыларды» аулау науқаны басталмақ. Ол науқанның иісі аңқып тұр. Әлгінде сөйлеген Мануильскийдін, Орджоникидзенің, тіпті Сталинді ептеп сынаса да, Фрунзенің сөздерінен осы ызғар сезіледі. Ал Куйбышев пен Сталиннің баяндамаларынан сұрапыл сойқан соғып тұр.

Сұлтан-Ғалиев ГПУ тырнағына осыдан бір ай бұрын іліккен. Содан бері ГПУ Сұлтан-Ғалиевты анасынан қайта тудырғандай сыңай бар. Бір кезде алмас болаттай арыс еді, енді қалайыдай жұмсақ, жуасыған сияқты. Тағдырдың ноқтасы қиын, ал Сталиннің ноқтасы одан да орасан, қыл арқаннан да қату. Сталин бір жағынан Сұлтан-Ғалиевқа жаны ашыған болады, екінші жағынан ГПУ-дың қыспағына салып қояды.