Красная стрела. Книга Четвертая / Қызыл жебе. Төртінші кітап - Шерхан Муртаза / Шерхан Мұртаза

— Сібір алыс па? — деп сұрар еді.

Мұғалім таңғалатын. Сібірде несі бар? Несі қалды? Бірақ шәкірт бала бесіктен белі шықпай жатып сұңғыла болып алған, сырын айтпайды. Тек:

— Жаяу адамға Сібір қанша күндік жол? — деп сауал қояды.

Мұғалім ғажап қалатын. Жаяу жүргені қалай? Атты адамның өзі айлар бойы жүреді. Пойыздың өзі әлденеше тәулік бойы тауыса алмас ұлы жол ғой.

Бір кездегі «Қырғызбаев», енді Рысқұлов, сол баяғы қиялшыл баланың аңсарлы арманын орындаған сияқты. Ұлы Сібір жолымен төрт-бес тәулік бойы пойызбен талмай жүріп отырып, Иркутск қаласына да жетіп еді. Пойыз Үркіттің қаласына таянғанда, алдынан әкесі шыға келетіндей, жүрегі түскір едәуір өрекпіді. Баяғыда айдалып кеткен әкесі алдынан:

— Келдің бе, Тұрар?! Көп күттірдің ғой! — деп алпамса құшағын жайып тұрғандай, Рысқұлов көк вагонның терезесінен телміре қарап, көз талдырды. Адам бір нәрсені көп ойлап, қиялдай берсе, сол қиялдың өзіне де сеніп, шын көріп кететін кезі болады. Ал өмірдегі Рысқұлов құрғақ қиялға сенетіндей алаңғасар, алданғыш емес, тым салауатты, тым реалист адам. «Бәле көріп» өскені, желбуаздығы жоқ, ал бірақ аса арманшыл жан еді ғой. Әйтеуір, әкесінен үміткер...

* * *

Сөйтсе, Иркутск вокзалында Тұрар Рысқұловты Губком хатшысы Сорокин күтіп тұр екен. Сібірдің еңгезердей дәу орысы аңқылдап келіп:

— О, жолдас Рысқұлов, хош келдіңіз! Саламатсыз ба? — деп жайдарман амандасты.

— Танысып қойыңыз, менің серігім Хангелдин, — деді Рысқұлов вагоннан қос шабадан көтеріп түсіп келе жатқан сұлу реңді, бойшаң жігітті меңзеп.

Сорокиннің жанындағы кісілер Хангелдиннің қолынан шабадандарды ылдым-жылдым алып, көмектесіп-ақ жіберді.

— Чичерин жолдастың өзі телефон соғып, Сіздің келе жатқаныңызды хабарлады, — деді Сорокин Рысқұловты қолтықтап алып. «Ай, асыл адам ғой, — деді ішінен Рысқұлов. Көз алдына үйме-жүйме кітаптардың, ағылшынша, французша, немісше газеттердің ортасында шикі сұлының дәнін пістедей шағып жеп отырған Наркоминдел Чичерин елестеді. — Бұларға да хабарлап, қамқорлық жасап жатқанын қарашы». Осы ойдан Рысқұлов бір қуат алғандай қабағы ашыла түсіп, жүзі жадырап сала берді.

— Монғолстанға бара жатқаныңызды да со кісі айтты. Ұлы сапар, жолыңыз болсын.

— Рақмет.

— Көлік дайын, жолдас Рысқұлов. Бірақ дәл қазір жолдан тынығыңыз. Содан соң жүрем десеңіз, — машина дайын. Ендігі жерде пойыз жоқ. Бірақ бекет жолы жақсы. Буряттардың үстін басып өтіп, Қияқтыға дейін жетесіз. Шекарадан ары қарай Ұрғаға дейін монғол жолдастар өздері алып кетеді.

— Рақмет. Ал мен бүгін жүрмеймін. Мен сіздің қаланы жақсылап аралап шығуым керек. Мүмкін болса, жолдас Сорокин жағдай жасаңыз, осы қаланың ескі түрмесін көргім келеді.

Алпамсадай Сорокин аңырайып тұрды да:

— Оны қайтесіз? — деді.

— Сол түрмеде менің әкем отырған. Түрме де болса, сонда барып тәуап етемін. Айтпақшы, сол түрменің ескі архивін қараттырыңыз. Мүмкін, әкемнің ісі, суреті табылар.

Сорокин сонда состиып тұрып:

— Сонда әкеңіз қашан...

Енді Сорокин состиғанын қойып, мейірлене беріп:

— Болады, жолдас Рысқұлов, — деді. Вокзал басынан шыққан жеңіл машина қарағайлы, шыршалы қаланы қақ жарып отырып, орталыққа тартты.

— Сонда қалай, жолдас Рысқұлов, әкеңіз патша қаһарына ұшыраған болды ма?

— Иә.

— Да-а-а! Сіз бен біз туыс болып шықпасақ нетті. Менің әкем де Петербургтен айдалып келіп еді, алтыншы емес, бесінші жылы. Шешеміз екеуміз артынан іздеп келіп, осында тұрақтап қалдық.

— Оныңыз да оң болған. Мен әкемнің артынан іздеп келе алмадым. Әкем мені өзімен бірге ала кетпекші еді, "губернатор фон Таубе парман бермеді...