Қияқтыда Тұрар Рысқұловтың машинасын Монғол премьер-министрінің орынбасары Түмен-Жырғал күтіп тұр екен. Орысша, қытайша үлгілермен салынған кілең ағаш үйлі Қияқтыда біраз тыныстап, әлденген соң, Рысқұлов жанындағы серіктестерімен ежелгі Моңғолстанның жеріне бойлай сүңгіп кете барды. Әуелі Селеңгі өзенін жағалай жүрді. Ойлы-қырлы, жасыл реңді даланы жарып жатқан Селеңгі, жолаушылардың оң жақ қапталын ала, көпке дейін ирелеңдеді. Бірте-бірте сылаң сұлу Селеңгі оңтүстік-батысты сағалап, Алтай тұсына шамалап кетті де, жолаушылар мидай даламен шығыс-түстікке тартқан.

Арыған көзді анда-санда алдандырып, бір қапталдан араттың жатаған жалпақ киіз үйі көрінеді, үй маңайындағы шұратта, сол жатаған киіз үйлерге ұқсас, жатаған жылқы үйірлері кездеседі. Тек түйе жарықтық қана, өзінің Ойсылқара бабасының қанына адалдығын танытып, мұнда да ірілігін, паңдығын сақтап, әр-әр жерде маңқиып-маңқиып тұрады.

Бұл даланың туырлықтай тәніне әлі түрен тимеген.

Дала халықтарының ежелден қанына сіңген сенім бойынша, жерге темір тигізу күнә. Жерге темір қазық қағу — адамның денесіне шеге қағумен бірдей көрінеді. Сонда жердің де жаны болғаны ғой. Оның есесіне бұл далада ат тұяғы тимеген жер жоқ. Aт тұяғымен иленген дала... Сонау Шыңғыс хан заманында, одан бұрын да, одан кейін де... Тіпті Шыңғыс ханның өзі өлгеннен кейін, жерді ағашпен қазып көміп, моласының үстінен он мың жылқы айдап өткізген көрінеді. Әне, ат тұяғымен иледі деген сол.

Шексіз дала. Қазақ даласы сияқты мұнда да боз жусан, түйежантақ; солардың арасынан сойдиып, сойдиып сиырқұйрық пен шырыш кездеседі. Жол бойынан қосаяқтап қаздиып отырған қызыл суыр қоңыраулы күймеге таңдана қарап қалып, кенет бұлт етіп, ініне кіріп кетеді. Суырды моңғолдар тарбаға дейді екен. Оң жақ қапталдан суы тартылған теңіз түбінде қалып қойған желкенді кеме сияқтанып, шоқылы қызғылтым тау көрінеді.

— Мына шоқының аты не? — деп сұрады Рысқұлов Түмен-Жырғалдан.

— О, ол Улан-ямаат — «Арқарлы қызыл» ғой. Тауешкі, арқар көп.

— Тағы қандай аң-құс бар?

— О, хакилдиг көп, орысша не деуші еді? — деп Түмен-Жырғал мүдіріп қалды. — Е, горные куропатки!

— Кекілік! —деп Рысқұловтың даусы қаттырақ шығып кетті.

— Кеклик — хакилдиг. Ұқсайды, — деп күлді Түмен-Жырғал.

— Тағы да гургуул көп.

— Қырғауыл! — Рысқұлов «гургуулдың» қырғауыл екенін лезде тапқанына қуанғандай жайраңдап қалды.

— Тамаша! — деп Түмен-Жырғал да сүйсінді. — Чоно кездеседі. Чоно. Түсінбедіңіз бе — волк.

— А, шона ма? Қасқыр екен ғой. Бізде Шона деген кісі аттары кездеседі. А, қасқыр болды ғой. Енді былай келісейік, Түмен-Жырғал. Біз сөйлескенде орысшадан кейін моңғолшасын да айтып отырыңыз. Көп сөздердің қазақшаға да ұқсастығы бар екен. Бәлкім, моңғолша тезірек үйреніп кетуіме де болатын шығар, — деп Рысқұлов өтініш білдірді. Түмен-Жырғал:

— О, моңғолша үйренгіңіз келсе, мен мұғалім болуға дайын, — деп сүйсінген пейіл танытты. — Мысалы, менің атым — Түмен-Жырғал. — Мың Бақыт деген мағына береді.

— Міне, қызық, — деп Рысқұлов тағы бір жаңалық ашты: — Түмен — бізде мыңнан да көп, сірә, он мың болар, ал жырғал... жырғалу... Иә, бұл — бақытты болу. Бірақ бізде көп қолданыла бермейді. Ескі түркі сөзі.

— Түркі — моңғол, сірә, ұялас тіл.

— Дұрыс айтасыз. Бізге ислам, сіздерге будда діні енгенге дейін, моңғолдар мен түркілер тілі, сірә, тым ұқсас болған шығар. Демек, мен шындап шұғылдансам, моңғолша үйреніп кетуім ғажап емес. Айталық, араттың аулына бара қалдық. Қашанғы тілмаш арқылы түсінісесің.

— Өте дұрыс айтасыз, жолдас Рысқұлов, енді мені тіл сабағының мұғалімі деп есептеңіз. Ал аң аулау шаруасына келсек, кейінірек бір келіп қайтуға болады. Аң аулауға қалай едіңіз, жолдас Рысқұлов?

— Кәнігі аңшы да емеспін. Бірақ сейілге шыққанды ұнатамын. Әкем айтулы аңшы еді. Құралайды көзінен атқан мерген болған.