Красная стрела. Книга Четвертая / Қызыл жебе. Төртінші кітап - Шерхан Муртаза / Шерхан Мұртаза

Бұдан қандай қорытынды болуға керек? Әне, анау Троцкий, Зиновьеві, Каменевы, Бухарины, Рыковы — бәрі әлі төрт көзі түгел отыр ғой, ойланды ма солар бұдан қандай қорытынды шығуы керек екенін? Олар кезінде Ленинге де қарсы келіп, айтысып, тартысып жүрер еді. Бірақ ешқайсысының басындағы шашының бір қылы да қисайған жоқ, отыр ғой бәрі сіресіп. Қарсы келгені үшін оларды отап жіберемін десе, Лениннің құдіреті жетпеді деп ойлайсыз ба? Саяси қарсыластың қанын төгу тек тиранның ғана қолынан келеді. Данышпан көсем ондай озбырлыққа бармайды. Ақылмен жеңеді.

Ал мына төртінші Кеңестен шығатын сабақ: ажалыңнан бұрын өлейін демесең, генсектің алдын кес-кестеме! Сталинді генсек қызметінен басқа жұмысқа ауыстырған жөн деген Лениннің хатын жұртқа жайма! Бір елі аузыңа екі елі қақпақ қой! Он екінші съезд ұлттар құқысын түзеп берді деп, шешең ұл тапқандай айқайлай берме! Әйтпесе, ұлттар тайтаңдап кетеді. Құқышылын. Әліңе қара. Бас-басыңа қожайын болып, әр республика өзін-өзі басқарып, өз қотырын, өзі қасылап кетсе, Орталық, Орталықтағы Сталин не бітіреді? Демократия дейді. Демократияшылын. «Демократия, республика!» — деп өңеші жыртылғанша өзеуреген революционерлер болған. Алысқа бармай-ақ, Францияны алыңыз. Дантон, Марат, Робеспьер дегендері болған сол революцияның. Үшеуі де алып еді. Үшеуі де жанып тұрған жалын еді. Бірақ үлкен өрт кезінде жалынды жалын жұтып қояды екен. Дантон, Марат, Робеспьер бірін-бірі жеп қойды. Олар бірін-бірі жеп қойған соң, кішкентай генерал Наполеон шыға келді...

Сталин дегенмен Наполеонды ұнатады. Соған ұқсағысы келеді. Тарих көшінде кейбір ұқсастықтар бола бермек. Міне, мына отырған тәкаппар, менмен Троцкий... Каменев, Зиновьев, мүмкін Бухарин бәрі бірігіп, сол менменсіген Троцкийді Сталиннің алдына жығып береді. Содан соң барып, әлі де болса қауіпті-ау деген Каменев пен Зиновьевті Бухарин тірсектен қағып, Сталиннің алдына бүк түсіреді. Енді тіресуге жарайды-ау деген Бухаринді жүндес қолмен алқымынан алып, қылқындыра салу Сталин үшін түк қиындыққа түскен жоқ.

Әттең, сонда... Сол төртінші Кеңесте, Скрыпник, Рысқұлов, Икрамовтарды жаңағы Троцкий, Каменев, Зиновьев, Бухарин қолдап кетсе, айқасқа аянбай кіріссе, Сталинді шайқалтуға әлі де болса шама бар еді-ау... Қатерлі дертпен жатса да, Ленин оларды қолдар еді-ау... «Темірді қызған кезінде соқ!» — деген ақыл дәл осы жерде адасып, айдалада қалды.

Сәті кеткен дүниенің беті ары қарайды. Сұлтан-Ғалиев Сталиннің көгеніне жалғыз байланған қозыдай маңырап қалды. Ал сол көгенге, осы отырған көсемдер, көбің көгенделетіндеріңді сол Кеңесте білмедіңдер-ау. Болашағын біле берсе, адамдардың бәрі әулие болып кетпей ме...

ҚЫЗЫЛ БАТЫР

Ленин қайтыс болған 1924 жылдың қаңтарынан кейін, Сталин Түркістан республикасын таратуға белсене кірісті. Сталиннің құлағына «Түркістан», «Түрік» деген сөздер түрпідей тиер еді. Сталин бұларды алмай-бермей жек көретін. Ленин көзін жұмғаны сол-ақ, Түркістан республикасынан Өзбек, Түрікмен, Қырғыз, Тәжік... жеке-жеке отау болып бөлінді де, Түркістандағы қазақтар Қазақстанға қосылды. Патша да бөлмеген Түркістанды Сталин жілік-жілік етіп, бөлшектеп жіберді.

Сөйтіп, премьер-министр Рысқұлов республикасыз қалды. Түркістанды «Түрік республикасы» етемін, оған Қазақстанның Батыс, Шығыс, Орталық, Солтүстігін қосып аламын. Болашақта башқұрттармен, татарлармен, әзірбайжандармен бірігуіміз мүмкін деп жүргенде, Түркістанның төрт қабырғасы төрт жаққа ажырап кетті...

Рысқұлов Мәскеуге қайтадан шақырылды. Сталин оны Коминтернге жіберді. Коминтерн — Моңғолияға жіберді. Аз уақыт ішінде дүние шыр айналды. Надя, Надядан туған кішкентай Софья, жалғыз ұлы Ескендір айдалада қала берді...

Ұлы Сібір. Баяғыда, панасыз бала шағында, әлі «Қырғызбаев» болып жаулардан жасырынып жүрген кезінде қиялында, түсінде көретін Сібір. Кіп-кішкентай баланың үлкен-үлкен жаулары бар еді. Онысы несі? Кіп-кішкентай сәбидің де үлкен-үлкен жаулары бола ма екен? Меркенің мектебінде шәкірт шағында ол мұғалімнен: