Красная стрела. Книга Четвертая / Қызыл жебе. Төртінші кітап - Шерхан Муртаза / Шерхан Мұртаза

— Ойунның менімен бірге барғаны жақсы болды, — деді Рысқұлов. — Ол болмаса, мен будданың ырым-жырымын білмей, ұятқа қалғандай екенмін. Ойун менің кеңесшім болды.

— Ол әлі бала ғой, Боғдыханның көлігін мінген сізге жарасады. Ал Ойунды діндарлар, іші тарлар қарғай ма деп қорқамын. Менің бетіне қарап отырған жалғызым — осы қызым. Осы үшін ғана қарайып өмір сүріп жүрмін. Әйтпесе, ерімнің артында қалармын ба мен бейбақ? Біз қорлықты, жоқшылықты көп көрген жандармыз, Тұрар мырза. Жаңа заман орнап, аузымыз асқа енді тигенде, маңдайымыз тасқа тиіп, басиемізден айрылдық. Жаулар қапыда атып кетті. Араға апта салмай, кенеттен Сухэ-Батор қайтыс болды. Сухэ болғанда біз жетімсіремес едік. Қазірғі басшылар да бізге жаман қарамайды. Бірақ Сухэдей қайдан болсын? Шіркін, жайсаң жігіт еді ғой. Сіз оны көрген жоқсыз, ә? Мәскеуде көрмедіңіз бе? Ол Ленинге барды ғой. Әй, бозым жігіт еді. Маңдайымызға сыймай кетті. Біз жерлес едік қой. Еліміз Сібірге, буряттарға жақын. Біз орман моңғолдарымыз. Кәсібіміз — аңшылық еді. Небір аң терілерін бізден қытай көпестері судай тегін алатын. Әй, қаныпезер жауыз көпестер арқамызды биттей тесті ғой. Заман енді оңалса екен, әйтеуір. Тұрар мырза, сізден өтінемін, мына қызды әлгіндей қасыңызға ертіп, еркелете бермеңіз. Ес жоқ қой мұнда. Әрі десе, тіл-көзден, қаңқу сөзден қорқамын.

— Қорықпаңыз, Эрдэнэ. Ойун ақылды қыз. Атын да тауып қойғансыз. Оның болашағы, бұйырса, тамаша болмақ. Оны біз сізбен әлі ақылдасамыз. Ойун оқуы керек. Ал жаңа үкімет сізді қамқорсыз қалдырмайды. Нағыз жаңа өкімет енді орнайды.

* * *

Жан-жақ жатаған қызғылтым таулар. «Біздің Алатаудан мүлде бөлек, — деді ішінен Рысқұлов, — кейбір сілемдері, бәлкім, Қаратаудан елес береді».

Шынында да Түлкібастың терістігі — Құлан, Боралдай таулары осындай жалаңаш келер еді. Бірақ ол сырт көзге ғана болатын. Тұрар көрген Қаратаудың небір шатқал, қойнаулары толы тоғай: долана, ұшқат, жабайы жүзім, жабайы шие, тағы басқа тал-дараққа тұнып тұрар еді. Ал мына моңғол таулары қып-қызыл тас. Бірақ арқар өріп жүреді дейді. Түмен-Жырғал өткен жолғы уәдесінде тұрып, Рысқұловты арқар аулауға алып шыққан. Қастарында Хасар, Дамба дейтін екі әйгілі аңшылары бар. Бұлар Орхон жағасына дейін Боғдыханның сары машинасымен жетті де, өзен бойында отырған бір араттың үйіне машинаны қалдырып, өздері бір-бір ат ерттеп мінді.

Түмен-Жырғал бұдан бұрын қалың-қалың жұмыстың арасында, екі-үш күн тыныс тапқызып, Рысқұловты біраз аймақтармен таныстырып қайтты. Соның бірі Гоби шөлі еді. Атақты Гобидің ұлы да өлі кейпін Рысқұлов сонда көрді. Жабайы түйені де, әйгілі құландарды да сол сапарда жолықтырды.

— Құландар азайып кетті, — деді Түмен-Жырғал мұңайып. — Әсіресе пайдакүнем аңшылар ақыр-тақыр етер болды. Әсіресе құландардың махаббат маусымы — олардың соры. Әккі аңшылар құландардың үйірге түскен кезін аңдиды. Айғырын сол сәтте жайратып, қасасын ғана кесіп алып, қытай алпауыттарына алтынға сатады. Оны жеген адам қартаймайтын көрінеді.

— Не деген сұмдық, — деді Рысқұлов түнеріп. — Не деген қатал жүректер. Қорғау керек қой.

— Республика құрылған соң заң қабылданар.

— Иә, иә, — деді Рысқұлов әлдеқайда алдағы бір істерді ойлап. Әрі десе, өз еліндегі «Ақсақ құлан» аңызы есіне түсті. «Ақсақ құлан» күйін Ахат атасы тартатын. Сонда Рысқұлов Мәскеуден шыққанына екі-үш ай өткенін, ел-жұртты сағынғанын сезді. Мәскеуден шыққалы екі-үш-ақ ай болса, туған елден — Қазақстаннан кеткелі қай заман! Жүрегі сыздап, домбыра үнін үздіге-үздіге аңсағанын аңғарды. Гоби сапары оны осылай тебіренткен.