Правда и легенда / Ақиқат пен аңыз - Азильхан Нуршаиков / Әзілхан Нұршайықов

Жаңа мен жоғарыда Сталинградты атадым ғой. 1942 жылдың 28 сентябрінде бұрынғы Сталинград майданы Дон майданы болып қайта құрылды. Оның командашылығына біздің генерал Рокоссовский тағайындалды. Оны неге «Біздің генерал» деп отырғанымды түсінесің бе? Түнсінбесең былай. Қырық бірінші жылы жау Москваға төніп келгенде 30, 1 Екпінді, 20, 16, 5, 33-ші және 43-ші армиялар тосқауылда тұрды. Москваға ең ұрымтал жер (30 километр) генерал Рокоссовский басқарған 16-шы армияның тұсы еді. Біздің 316-шы атқыштар дивизиясы генерал Рокоссовскийдің қолындағы қуатты қарулардың бірі болды. Генерал Панфилов қаза тапқанда қабырғасы қайысқан адамның бірі де сол кісі екен. Оны менің батальоным 20 ноябрьде қоршаудан шығып келгенде майор Елин мен комиссар Логвиненкодан естідік. Оның үстіне Рокоссовский мені ең бірінші рет өз қолымен полк командирлігіне тағайындаған кісі. Оны кітабымның «Сенім» деген тарауында айтқанмын. Ендеше, Москва түбіндегі аса қатал, қанды ұрыстарды басымыздан бірге кешіргендіктен, ол кісіні «біздің генерал» деп атауға хақым бар ма, жоқ па менің?

Сол кісінің қалауы бойынша генерал Чистяков 21-ші армияның командашасы болып, Дон майданына кетті. Кім де болса қайратына көзі жеткен адамдарды ғана өзіне серіктікке алады ғой. Генерал Чистяков оның сенімін абыроймен орындады. Сталинградты жаудан азат етуде 21-ші армия аса зор даңққа бөленіп 6-шы гвардиялық армия болып аталды. Содан кейін бұл армия атақты Курск доғасында да үлкен ерлік көрсетті. Сөйтіп, генерал-лейтенант атағын алған Чистяков тура бір жылдан кейін 1943 жылдың сентябірінде, 6-гвардиялық армияны бастап Калинин облысына қайта келіп, 2-Балтық майданының қарамағына кірді.

Менің айтайын деп отырғаным генерал Чистяков Дон майданына кетер алдындағы оқиға. 1942 жылы 26 сентябрь күні таңертең ерте корпус командирі генерал Чистяков пен армия командашысы генерал Галицкий екеуі келіп, біздің полктың қорғаныс шебін аралап көрді. Кетерінде Чистяков маған кешке қарай корпус штабына кел деп бұйырды. Генерал Галицкийдің қорғаныс шебін жақсарту жайындағы нұсқауларын орындап болғаннан кейін, түс ауа, корпус штабы тұрған Княжий Клин қыстағы қайдасың деп, Ақбоз атпен құйғыта кеп жөнелдім. Жолда, жиі қойылған бақылау постыларының бірінен соң бірінен өтіп, документ көрсетіп жүріп, кешігіңкіреп қалыппын.

Автор. Княжий Клин дейсіз бе?

Бауыржан. Иә.

Автор. Менің жинаған материалдарымның ішінде қырғыз ақыны Сүйінбай Эралиевтің бір өлеңі бар еді. Сонда Княжий Клин деген сөз бар. Тегі қырғыз ақыны Сізді сол деревняда көрген болуы керек. Сол өлеңді оқып шықсам қайтеді?

Бауыржан. Оқығын.

ІІ

Автор. Өлеңнің аты «Ақбозат мінген қолбасы». Шекесінде: «Қазақ халқының қаһарман ұлы Бауыржан Момышұлына» деген арнау сөз бар.

Княжий Клин селосы, Жайладық жетіп төрін біз, Майданнан жырақ жер осы, Бұл бірақ күзет шебіміз.

Осында тоқсан жол-торап,

Ұмытпа жалғыз міндетті:

Мандатын тексер, тұр қарап, —

Кім келді, будан кім кетті.

...Ойқастап міне, Ақбоз ат

Жарқ етіп алдан көрінді.

Аспаннан әлде нақ сол сәт

Ақша бұлт оқыс бөлінді.

Құйғытып келед адырдан

Құрбыма айттым: «Бауыржан!

Тоқтатам құдай болса да,

Уставка бәрі бағынған!»

Сол, Момышұлы! Есіттім,

Аңыздай атын көптенгі.

Полкымен жолын кесіпті

Мәскеуге шапқан көп қолдың.

Болсам да қанық даңқына,

Көрмеп ем өзін өмірі.

Ойнайды желмен шалқыма

Бурканың екі өңірі.

Келеді зулап командир,

Майданда сондай ер екен!

Көрінді қызық маған бұл.

Тоқтатсам ол не дер екен?

Белгімді сезе қойды ма,

Тізгінін тежеп атының

Әлде не түсті ойына,