Дон Кихот І - Мигель де Сервантес

— Жоқ, Амбросьо, мен ол үшін келгенім жоқ! — деп жауап қатты Марсела. — Мен мұнда ақталу үшін және Хризостомның өлімі мен өз қайғы-қасіретіне мені кінәлі көретіндердің қателесіп жүргенін дәлелдеу үшін келдім. Сол себепті осы арада тұрғандардың сөзіме мұқият құлақ салуын сұраймын, өйткені парасат-парқы мол жандардың ақиқатты тануы үшін көп уақыт жіберіп, көп сөз шығындауым қажет болмайды. Жасаған иеміз маған адам сұқтанар ажар бергенін, ажарым әбігерлеріңді алып, ғашық болуға итермелейтінін айтып жүрсіздер, бірақ сол ғашықтық сезімнің өтеуіне менің де өздеріңізді сүюімді тілейсіздер, тіпті талап етесіздер. Жасаған ием тарту еткен ақыл-парасатым маған сүйкімдіге сұқтанбауға болмайтынын айтады, солай бола тұрғанымен, сұлулығына әлдекімдер асық жан, өзін жұрттың ұнататынына бола ғана, өзін сүйгенді ол да сүюге тиіс пе екен? Ал, енді ойлап көріңіздерші, сұлулыққа ғашық адам, бұған қоса, ұсқынсыз біреу болса, ал ұсқынсыздық атаулының бәрі жеркеніш туғызбай қоймайтыны белгілі болса, оның келіп: “Мен сені сұлулығың үшін сүйем, ұсқынсыз болсам да сен де мені сүй”, дегені өте бір өрескелдік боп шықпай ма? Айталық, тіпті екеуі де бірдей сиықты-ақ болсын делік, бірақ бұл — екеуінің де тілегі ұқсас дегенді білдірмейді ғой, өйткені сұлулықтың бәрі бірдей өзіне ынтызар қыла бермейді — кейбірі көз сүйіндіреді де қояды, жүрекке шуақ себе алмайды. Себебі, егер сұлулық атаулының бәрі өзіне баурап, ғашық қыла берсе, онда біздің тілегіміз де бұлыңғыр әрі екі-ұшты күйде қайда қонарын білмей қаңғылестеніп жүрер еді, өйткені жер бетінде сүйкімді жан иелері қаншалықты көп болса, біздің тілегіміз де соншалықты көп болуға тиіс қой. Естуімше, шынайы сезім екіге жарылмайды және зорлыққа көніп ғашық болуға болмайды. Олай болса, — ал, өзім дәл солай екеніне кәміл сенімдімін, — тек сол ғашықпын деп ант-су ішкендеріңіз үшін ғана менің де еркімнен тыс түрде ынтызарлық білдіруімді талап ететіндеріңіз қалай? Ал, енді өзімді сүйкімді етіп жаратқан құдай, мені сұрықсыз етіп жаратса, айтыңыздаршы, мені неге сүймейсіңдер деп сіздерді кінәлауға қақым болар ма еді? Сондай-ақ, әдемі ажарымды өзім таңдап алмағаным да естеріңізде болсын, ол қандай болса да маған құдайдың берген сыйы, мен оны жалынып сұраған да жоқпын, таңдап та алғам жоқ. Егер жыланға улы болғаны үшін өкпе артуға болмаса, — себебі өзекті жанға өлім таптыратын уды оған табиғаттың өзі сыйлаған ғой, — онда дүниеге әдемі боп келгенімде менің де еш айыбым жоқ, өйткені жібі түзу әйелдің сұлулығы — алыста шалқыған жалын немесе өткір жүзді семсер іспетті: оған кім жақын келсе де бәрібір, ол ешкімді күйдірмейді де, ешкімді жарақаттамайды да. Ар-намыс пен ізгі қасиеттер — адам жанының көркі сынды, онсыз қандай әдемі тән де сұлулығынан ада болады. Ал, егер қыз абыройы — жан мен тәнге сән беретін, жан мен тәнге айрықша тартымдылық сыйлайтын ізгі қасиеттердің бірі болса, ондашы өзін сұлулығы үшін ұнатқанына бола қыз не себепті абыройын жоғалту жолында не түрлі айла-шарғыға баратын адамның құмардан бір шығуды көздеген еміншектігіне еңсе беріп, базарынан айрылуға тиіс? Мен өмірге ерікті боп келдім және ерікті өмір сүру үшін адам аяғы аз басатын кеңістікті таңдадым: тауда өсетін ағаштар — менің сырластарым, қайнардың мөлдір суы — менің айнам. Ағаштар мен бастауларға ойым мен көркімді жасқанбай жария етем. Мен — қиянда алаулаған жалынмын, мен — алыста жарқылдаған семсермін. Көз қиығым біреуді дәмелендіріп қойса, сөз сиығым оны қайта сабасына түсіреді. Тілекке үміт қанат бітіреді, ал менің Хризостомға да, басқа біреуге де ешқандай үміт ұшығын ұстатпағаным себепті, Хризостомды қабірге қарай жетелеген менің қатыбастығым емес, өзінің қасарыспалығы болар деп жобалаған жөн. Біреулер мұнымен келісе қоймас, оның ниеті ақ болатын, сондықтан менің оған ықылас білдіргенім жөн еді, дегенді айтар, — ендеше, біліп қойыңыздар, дәл осы арада, қазір оған қабір қазылып жатқан жерде, өз тілегін маған мәлім қылған шақта мен оған: маңдайыма жазылғаны мәңгілік жалғыздық, пәктігімнің қызығы мен сұлулығымның сарқытынан тек қара жер ғана ләззат алатын болады деп жауап қатқам. Егер, күдерін үздірген сөзіме де қарамастан, дегенінен қайтпай далбасалап, ағысқа қарсы жүзумен болса, онда ақыр соңында бір есалаңдықтан соң екіншісін ойлап таба бергеніне таңдануға бола ма? Егер оған аяушылық жасасам, онда ардан аттаған болар ем. Егер оның дегеніне көнсем, онда ең ізгі арман-мақсатыма опасыздық жасаған болар ем. Ол айнытқан сөзге құлақ асқысы келмеді, ешкім қуғын салмай-ақ қырсыққа ұрынды, — ендеше, әділдігін өздеріңіз айтыңыздар, оның қасірет-қайғысында менің қандай айып-кінәм бар? Алданғандар болса, солар аһ ұрсын, күйзелсе үміттеніп қалғандар күйзелсін, дәмеленсе өзім жылы лебіз білдіргендер дәмеленсін, мақтанса жаныма жақын жуықтатқандар мақтансын, бірақ өзім үміттендірмеген, алдамаған, жылы сөз айтпаған, жақын жуықтатпаған жандар мені қаныпезер кісі өлтіруші деп атамасын. Тағдырдың айдауымен әлі күнге шейін біреуге асық болмағаным жаратқанның ықтияры шығар, ал енді өз ықтиярыммен таңдау жасау жайына келсек — ондайды менен күтпей-ақ қойыңыздар. Міне, еш күлбілтесіз күдер үздіре айтқан бұл сөзім болашақта ықыласымды баурағысы келетіндердің бәріне бағышталған ескертпе болсын, ал егер маған бола біреу-міреу өзін өлімге қияр болса, оның қызғаныштан немесе ар-намысын қорлағаннан өлмегенін біліп қойыңыздар, өйткені ешкімді сүймейтін адам ешкімнің қызғанышын тудыра алмайды, ал күдерін үздіру — ар-намысты қорлау боп саналмайды. Кімде-кім мені жабайы аң мен айдаһарға балайтын болса — залалды да рақымсыз хайуанат санап менен аулақ жүрсін, кімде-кім мені қатыгезге балайтын болса — маған жағынбай-ақ қойсын, кімде-кім мені жақсылықты білмейтін біреуге балайтын болса — маған жақындамай-ақ қойсын, кімде-кім мені қайырымсызға балайтын болса — соңыма түспей-ақ қойсын, өйткені, осынау жабайы аң мен айдаһар, осынау қатыгез, қайырымсыз және жақсылықты білмейтін қыз ешкімнің артынан ермейді, ешкімге ешқашан жағынбайды, жұрттың бәріне жат болады және ешкімнің соңына түспейді. Хризостомның түбіне өзінің ессіз ынтызарлығы мен қызба мінезі жетті, менің ұстамдылығым мен пәк-таза болмысымның бұған қатысы қанша? Мен ар-ұятымды ағаштар арасында сақтаймын, — ал адамдармен араласқанымды қалайтын жандардың оны жоғалтуыма құштар болатыны қалай? Менің өз байлығым бар екенін білесіздер, — басқалардың байлығын қызғанбаймын. Мен еркіндікті сүйемін және ешкімге бағынғым келмейді. Мен ешкімді сүймеймін және ешкімді жек көрмеймін де. Мен ешкімді алдамаймын және ешкімді емексітпеймін де, ешкімді мазақ қып күлмеймін және ешкіммен әзілдеспеймін де. Деревнядағы қыздармен шүйіркелесу және ешкі бағу — міне, маған ұнайтын нәрсе осылар. Менің арман-қиялым айнала-маңдағы таулардың аясынан аспайды, аса қалса, жанымның өз ошағына қарай қиялай тартатын жолымен ғана жүріп, аспанның сән-салтанатын тамашалауға бағыт алады.