Дон Кихот ІІ - Мигель де Сервантес

Осынау айтулы хикаяның тәржімашысы Монтесинос үңгіріндегі шытырман оқиға жайындағы тарауға жеткенде түпнұсқа парағының жиегінен хикаяның алғашқы авторы Сид Ахмет Бен-инхалидың өз қолымен жазылған мынадай ескертпеге жолыққанын мәлім етеді:

“Жаңағы тарауда баян етілген жайларды айбынды Дон Кихоттың шынымен бастан кешкеніне шүбәм бар және анық солай болғанына ақи-тақи көз жеткізе алмай отырмын; мұның себебі мынадай: оның осы кезге дейін бастан өткергені өмірде болуы ықтимал және шындыққа жанасымды жайлар еді, алайда үңгірдегі шытырман оқиға тіптен ақылға сыйымсыз, сондықтан оны ақиқат деуге арым бармайды. Әйткенмен, өз заманының ең бір әділ, ең бір ізгі ниетті рыцары боп табылатын Дон Кихот өтірік айтады дейтін ойдан да аулақпын; ол тіпті жебеден сау жері қалмай жарақаттанып жатса да жалған сөйлемес еді. Ал Дон Кихот болса, бұл шытырман оқиғаны жоғарыда келтірілгендей егжей-тегжейімен баяндап, бүге-шігесін қалдырмай әңгімелейді, соған қарап оның аз ғана уақыттың ішінде осынша көп қисынсыз нәрсені қиюын келтіріп құрастыра қоюы мүмкін емес деп білем; қысқасын айтқанда, егер бұл шытырман оқиға ойдан шығарылған секілді көрінсе — онда менің шатағым жоқ, мен бәрін сол күйінде суреттеймін: оны ойдан құрастырылған деп те даттамаймын, шындық деп те жақтамаймын. Сен, оқырман, парасат-парқы мол адамсың ғой, көңіл қалауыңа орай бағала бәрін, ал маған бұған бірдеңе алып-қосуға болмайды және оған қақым да жоқ; дей тұрғанмен, ақиқат шындық делінетін қауесетке қарағанда, дүние саларының нақ алдында Дон Кихот бұл шытырман оқиғадан бас тартып, оны өзім ойлап таптым деп мәлім етіпті-міс, өйткені бұл оған өзі романдардан оқыған шытырман оқиғалармен толық үйлесім табатындай және соларға барынша сәйкес келетіндей көрініпті”. Ал, бұдан әрі Сид Ахмет Бен-инхали былай дейді:

Студент Санчо Пансаның өрескел оспадарсыздығына да, мырзасының шамадан тыс шыдамдылығына да таңырқанумен болды, сөйтіп ақыры Дон Кихоттың бұл орайдағы жұмсақтығы жадыланған күйде болғанына қарамастан Дульсинея Тобосскаямен дидарласу қуанышына байланысты шығар деген тұжырымға келді, себебі, жалпы алғанда, мұндай пікірлері мен пайымдаулары үшін Санчо Пансаны сілейтіп таяққа жығу қажет еді, — студентке Санчо мырзасымен шынымен-ақ біршама дөрекі сөйлескендей көрінген; сөйтіп, студент Дон Кихотқа былай деп тіл қатты:

— Сеньор Ламанчалық Дон Кихот, сізбен бірге өткерген саяхатым өте сәтті болды деп есептеймін, себебі бұдан төрт түрлі пайда таптым. Біріншіден, өзіңізбен таныстым, мұны өзіме зор бақыт санаймын. Екіншіден, Монтесинос үңгірінде не бар екенін және Гуадиана мен Руидера айдындары қайдан пайда болғанын білдім, ал мұның өзі қазір өзім жазып жатқан Испандық Овидий үшін таптырмайтын дерек. Үшіншіден, ойын картасының тарихы тереңге тамыр тартатынына көзім жетті — қалай болғанда да, әйтеуір, айтуыңызша, Ұлы Карл тұсында карта ойыны таңсық болмапты, өйткені Монтесиностың ұзақ сөзінен кейін, есін жиып көзін ашқан Дурандарттың: “Жә, ұтылсақ ұтылған шығармыз — тарат тағы қайтадан”, дегенін айтқан едіңіз. Егер өзін жадылағанға дейінгі заманда, жоғарыда аталған император Ұлы Карл кезінде, Франциядағы жұрт карта ойнамаса, онда жадыланған адам мұндай сөз бен сөз орамын білмеген болар еді. Бұл дерек қазір өзім құрастырып жатқан басқа бір кітабым үшін керек, атап айтқанда: Вергилий Полидорға бағзыдағы өнертапқыштыққа қатысты қосымша дейтін кітабым үшін, — меніңше, Вергилий Полидор өз шығармасында карта жайында айтуды ұмытып кеткен, ал мен айтам және сеньор Дурандарт секілді аса құрметті де сенімді дерек көзіне сілтеме жасасам, мұның ерекше маңызы болады. Төртіншіден, мен Гуадиана өзенінің қайдан шыққаны турасында анық мәлімет алдым, бұл осы күнге дейін беймәлім боп келген жай еді.

— Бұл сөзіңе алып-қосар ештеңем жоқ, бәрі жөн, бәрі дұрыс, шырақ, — деді Дон Кихот, — алайда, кітаптарыңызды кімге арнамақ ойыңыз бар, соны білсем деп ем, әрине, құдай сәтін салып бұл дүниелеріңізді бастыруға рұқсат алсаңыз деймін, өйткені соған күдігім көп болып тұр.