Дон Кихот ІІ - Мигель де Сервантес

— Біліп қойғандарыңыз артық болмас, мейірбан мырзалар, осы арадан төрт жарым мильдей жерде орналасқан бір селодағы рехидордың есегі жоғалып кетеді, ал бұған кінәлі — айлакер қыздың, өз қызметшісінің, айла-шарғысы көрінеді, бірақ мұның жайы ұзақ әңгіме; ал, ана рехидор есегін тауып алмаққа қанша талпынғанымен ештеңе шықпайды. Есек жоғалғаннан кейін арада екі апта өтеді, — қалай болғанда да, әйтеуір, селодағылар солай дейді, — сөйтіп, бір күні әлгі есегін жоғалтқан рехидор алаңда тұрса, ойда жоқта оған селолас адамы, екінші бір рехидор келіп: “Қуанышты хабарым үшін сүйіншімді әзірлей бер, қадірмендім: есегің табылды”, дегенді айтады. “Сүйіншің дайын, қадірмендім, және анау-мынау емес, әжептәуір, — дейді анау, — бірақ әуелі оның қайдан табылғанын айт”. — “Бүгін таңертең орманнан көрдім, ер-тұрманы сыпырылып түсіп қалыпты, — дейді екінші рехидор, — және әбден арып-азғаны сонша, көз салып қараудың өзі аяныш тудырады. Осында айдап әкелмек болғам, бірақ әбден тағыланып, үркек боп кетіпті, жақындай бергенім сол еді, тапырақтап қаша жөнелді де, қалыңға қойып кетті. Мақұл көрсең екеуіміз барып іздейік, тек үйге соғып мына мәшімді қораға кіргізейін, сосын сол бойда қайтып оралам”. — “Сөйтсең маған бір үлкен жақсылық жасаған болар ең, — дейді есектің иесі, — мен де қарап қалмаспын, қайтарармын өтемін”. Бұл жайдан жақсы хабардар жандар тап осылай бүге-шігесін қалдырмай, егжей-тегжейлі әңгіме етіп жүр. Қысқасын айтқанда, екі рехидор қол ұстасып орманға жаяу тартады, бірақ орманның өздері есекті тауып алмақ болған бөлегі мен тұсында есек жоқ боп шығады, айнала-маңның бәрін шарлап, ештеңе өндіре алмайды. Ақыры, есектің еш жерде жоқтығына көзі жеткен, оны таңертең көрдім деген рехидор зиян шеккен рехидорға былай дейді: “Бермен қара, қадірмендім, басыма бір жақсы ой келіп тұр: енді біздің бұл хайуанды орман қойнына емес, жер қойнына барып жасырынса да таппай қоймайтынымыз кәміл: олай дейтінім, мен есекше керемет жақсы ақыра алам, егер сен де аздап ақыра алсаң, онда іс бітті дей беруге болады”. — “Аздап ақыра алсаң, деймісің, қадірмендім? — деп дауыстап жібереді бірінші рехидор. — Ау, ақыру жағына келгенде, өтірік айтсам құдай бар, ешкім, тіпті есектердің өзі де, менен артық ақыра алмайды ғой”. — “Оны қазір көре жатармыз, — дейді екінші рехидор. — Былай еткен жөн бе деп тұрмын: сен орманның ар жақ бетімен, мен бер жақ бетімен кетеміз, сөйтіп оны айналып шығамыз және жолшыбай деміл-деміл біресе сен, біресе мен ақырып отырамыз, ал есегің, егер ол осы орманның ішінде болса, бізді естігеннен кейін жауап қатпай қоймайды, оған зәредей күмән жоқ”. Есектің иесі оған: “Мына ойлап тапқан нәрсең, қадірмендім, қандай ғаламат ақыл-ой иесі екеніңнің айқын белгісі”, дейді. Сол арада олар уәделеріне сәйкес әр жаққа тарап кетеді және реті солай келе ме, әйтеуір, екеуі бір мезгілде дерлік ақырып қалады; сөйтіп, есек табылған екен деп ойлап қалған олар, — өйткені бірінің ақырғанынан екіншісі алданып қалған болатын, — бір-біріне қарай жанұшыра жүгіреді; есегін жоғалтқан рехидор сол арада екінші рехидорды көріп: “Апырай, қадірмендім-ай, әлгі ақырған есек емес пе еді?” деп айқайлап жібереді. — “Жоға, мен ғой ақырған”, дейді анау. “Ондай жағдайда, қадірмендім, — деп сөзін жалғайды есектің қожасы, — ақыру жағынан есек пен сенің араңда ешқандай айырмашылық жоқ екен, — қалай болғанда да, әйтеуір, дәл осындай керемет шеберлікпен еліктегенді ешқашан естіген емеспін”. — “Мұндай мадақ пен мұндай дәріп менен гөрі саған көбірек жарасымды әрі үйлесімді, — дейді осының бәрін бастаған рехидор. — Жаратқанның атымен ант етейін, дүниедегі ең тәуір, ең тәжірибелі деген бақырауықтың өзі де тырнағыңа татымайды: дауысың жуан, бірқалыпты екпінмен, ырғағын сақтай отырып ақырасың және жиі құбылтып тұрасың. Бір сөзбен айтқанда, жеңілгенімді мойындайым және ғажайып өнеріңнің туын биікте ұстаған үстемдігіңе бас ием”. — “Ендеше, саған былай демекпін, — дейді есектің иесі, — ендігі жерде өз қадірімді біліп, өз басымды жоғары бағаламақпын, осындай қабілет қонған менің де жерде жатпағаным ғой дейтін ойда болмақпын. Әділін айтқанда, онша жаман ақырмайтынымды өзім де білетінмін, алайда, ақырғаным — шеберліктің шырқау шыңы дегенді әлі күнге шейін ешкімнен естіп көрмеген едім”. — “Олай болса, мен де саған былай демекпін, — деп іліп әкетеді екінші рехидор, — әжетіне жарата білмегендіктен, адамның не керемет қабілеттері құр босқа құрып, керек жерінде тиімді пайдаланылмай жүргені ақиқат нәрсе”. “Бірақ, біздің қабілеттеріміздің, — деп қарсылық білдіреді зардап шеккен, — тек бүгінгідей жағдаят кезінде ғана пайдасы тиюі мүмкін ғой, онда да сәті түсіп пайдасы тие қойса”. Сол арада олар қайтадан әр жаққа тарап, ақырыса бастайды; соның барысында талай қателесіп, әлсін-әлі бір-біріне қарай жүгірісумен болады, сөйтіп, ақыры, есек емес, өздерінің ақырғанына күдікте қалмаудың шартты белгісі ретінде екі мәрте қатарынан ақыратын боп келіседі. Осылайша мігір таппай қос қайталап ақырумен жүрген олар орманды түгел шарлап шығады, бірақ жоғалған есек үн қатпай қояды. Ол бақытсыз бейшараның үн қата қоятын да ахуалы жоқ-ты, өйткені ақыр соңында рехидорлар оны ну жыныстан қасқыр жеп кеткен жерінен тапқан болатын. Соны көрген қожасы былай дейді: “Бәсе, бұл неге дыбыс бермейді десем, — тірі болса, бізді естіген бойда-ақ жауап қайтарар еді ғой: есектің аты есек емес пе. Алайда, қадірмендім, тірі кезінде тауып ала алмағаныммен, оны іздеу жөніндегі еңбегім зая кетті деп ойламаймын, өйткені, есесіне, сенің асқан шеберлікпен ақырған даусыңды естідім”. — “Оған да шүкір, — дейді екінші рехидор. — Жалпы алғанда, екеуіміз бір-бірімізге сай екенбіз”. Өстіп, құр босқа сандалып, дауыс қарлықтырғаннан басқа пайда таппаған олар селосына қайтып оралып, есек іздеген кезде қандай кепке душар болғанын достарына, көршілері мен таныстарына егжей-тегжейлі айтып береді және онымен де қоймай бірі екіншісінің аса шебер ақыратынын дәріптеумен болады; осы себепті бұл турасындағы қауесет айнала-маңдағы барлық елді мекенге жайылды, ал жер-жерде алауыздық тудырып, жанжал шығаруға, өсек-аяң таратып, түймедейді түйедей етуге әуестігі салдарынан қашан да сергек жүретін қағылез шайтанның араласуымен басқа селоның адамы біздің біреуімізді көзі шалса болды есек боп ақыра бастайтын әдет тапты: бұл олардың рехидорларымызды мазақ қылғандағысы еді. Балалар да олардан қалыспады, — ұзын сөздің қысқасы, өміріміз азап пен тозаққа айналды: есектің ақырған үні бір елді мекеннен екіншісіне жаңғырығып жататынды шығарды; негрлерді ақ адамдардан ажырату қаншалықты жеңіл болса, біздің бақырауық селоның тұрғындарын да жұрт соншалықты оп-оңай ажырата қоятын болды. Осы бір қырсықты қалжыңның шамадан тыс асқынып кеткені сонша, келемешке ұшырағандар әлденеше рет сап құрып, қолға қару ұстап келеке етушілерге қарсы аттанды, бірақ сонда да олар айылын жияр емес. Менің ойымша, селоластарым, яғни бақырауық село тұрғындары, ертең - арғы күні өзімізден екі мильдей жердегі, бізді әсіресе қатты кемсітіп жүрген бір селоға қарсы жорыққа шығады-ау деймін, міне осыған құр қол аттанбас үшін көп етіп алебарда мен найза сатып әкеле жатырмын. Міне, сізге уәде бергенде айтпақ болғаным осындай ғажайыптар еді, ал енді бұл сізге ғажайып көрінбесе, онда айыпқа бұйырмаңыз: басқасын білмеймін.