Дон Кихот ІІ - Мигель де Сервантес

— Дұрыс айтасыз, — деді Дон Кихот. — Оның себебі мынада: жәбір көрсетуге болмайтын адам басқа біреуді жәбірлей алмайды, ал әйелдердің, балалар мен діни қызметшілердің біреу өзіне шабуыл жасағанда қорғанарлық дәрмені жоқ, сондықтан олар біреу өзіне қорлық көрсетті деп ойламауға тиіс. Жәбірлеу мен қорлаудың арасындағы айырмашылықты менен кем білмейсіз ғой, шарапатты мырзам: қорлық — оны көрсете алатын, көрсететін және көрсетуге ниетті адамның тарапынан болады, ал жәбір — кімнің тарапынан болсын көрсетіле беруі мүмкін және онда қорлау мақсаты болмауы да ықтимал. Сізге мынадай мысал келтірейін: әлдебіреу көшеде қаннен-қаперсіз келе жатыр дейік, кенет оған он бұзақы тап беріп, таяқпен ұрып-соға бастайды, ал анау өз парызын орындау мақсатында семсерін суырып алады, бірақ қарсыластар адам саны жағынан басым, сол себепті ол райынан қайтады, яғни кек алудан бас тартады, — мұндай адамды қорлық көрген деп емес, жәбір көрген деп атауға болады. Осы ойды басқа бір мысал арқылы нақтылай түсейін: бір адам келе жатады, кенет арт жағынан біреу келіп таяқпен ұрады да, сол бойда алды-артына қарамай қаша жөнеледі, анау тұра қуады, бірақ қуып жете алмайды, — міне, таяқ жеген бұл адамды да қорлық көрген деп емес, жәбір көрген деуге болады, өйткені қорлық көрсету үшін ниет керек. Ал егер жүргіншіге, әу баста тіпті тасадан болсын, таяқпен тап берген бұзақы тұрған орнынан тапжылмай, семсерін суырып алып онымен бетпе-бет кездессе, онда бұл жағдайда таяқ жеген адамды бір мезгілде әрі жәбірленген, әрі қорланған деп тануға болады. Жәбірленгені — оған күтпеген жерден шабуыл жасалды, қорланғаны — бұзақы оны қорламақ ниет көрсетті, яғни қашып кеткен жоқ, тұрған орнында қала берді. Сонымен, қарғыс атқыр жекпе-жектің қағидаларына сай, мен өзімді қорландым деп емес, жәбірлендім деп есептеймін, өйткені балалар да, әйелдер де қорлану сезімін бастан кешпеуге тиіс, сол себепті оларға қаша жөнелудің де, тұрған орнында қала берудің де қажеті жоқ; бұл діни қызметшілерге де ортақ жағдай, себебі біріншілерінде де, екіншілерінде де, үшіншілерінде де қару-жарақ пен сауыт-сайман жоқ, — әрине, олар қорғануға міндетті, бірақ кімге де болсын тап беруге міндетті емес. Осы жаңа ғана өзімді жәбірлендім деп білетінімді айтқанмын, бірақ қазір енді олай есептемеймін, өйткені қорлық көрсетуге болмайтын адам басқа біреуді қорлай алмайды, міне осы себепті әлгі мейірбан адамның сөзінен өзімді жәбірленгендей көретін ештеңе сезінбеуге тиіспін және сезініп те тұрғам жоқ. Бір ғана өкінішім, оның қасымыздан кетіп қалғаны, — кезбе рыцарьлар бұрын да болмаған және қазір де жоқ деген ойы мен тұжырымының қаншалықты қате екенін дәлелдеп берер ем. Егер мұндайды Амадис пен оның толып жатқан туыстары естісе, онда олар, әрине, тәлімгеріміздің басынан сипай қоймас еді.

— Бұған дау бар ма, — деп іліп әкетті Санчо, — құлаштап тұрып бір шауып, анар секілді немесе пісіп кеткен қауын секілді, жоғарыдан төмен қарай қақ бөліп түсірер еді. Олар қалжыңды білмеген! Бәс тігуге бармын, егер әлгі адамсымақтың әңгімесін Ринальд Монтальванский естісе, крест ұстайын, аузын жақсылап қан жалатар еді де, анау сосын үш жыл бойы жақ ашпай қояр еді. Онымен ұстасып көрсе етті, өмір бойы өксіп өтер еді.