Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Павловтың бұрынғы револицияшыл қауымы бұл күнде көп ілгері басып, өзгеріп өрлеп кеткен. Осыны айта келе қазір пашіаға қарсы тартыс өзгеше жас жалынды қауым қолына, сенімді қолдар-ға ауыса бастағанын білдірді. Бүгінгі күш орыстың фабрика-заводындағы еңбек иесі қалың бейнеқорға сүйенеді. Солардың артынан қара шаруа және тіпті, патшалықтан өгейлік қорлық көр-ген қазақ сияқты көп езгідегі елдер де жарық күнге жететінін айтты.

Абай бұл қауымның басшылықсөзі, еңбектері қалай жайы-лып тарайтынын сұрап еді. Әбіш ол қауымның қанаты күн санап қатайып, қатары молайып келе жатқанын баяндады. Бірақ істерін бастап жүрген анық басшы жандармен таныс емес, әйтсе де, енді өзі алатын бар білімі, жұртшылық ойлары солардың берген нәрі екенін сездірді.

Тиянақтап танытқаны;— Ендігі тартыс мүлде басқа сапада, мүлде үлкен өріске шығып барады. Өйткені Россиядағы шын тартыс енді ғана келешектің анық иесі болатын қалың күшке иық сүйеді. Бұнда бір патшаны өлтіріп, іс бітіреміз демейді. Бүкіл патша атаулының тамыр түбін патшалық төртібімен қоса мүлде жоямыз дейді. Қалың жұртқа азаттық, есе теңдік әперетін және барлық қорлықтағы қауымдар мен халықтарға бауырлас туысқандық әкелетін жол — осы қауымның жолы,— деді.— Бүгінгі Россиядағы азаматшылық күресі, Чернышевский

жолынан да ілгері кетті. Қалың еңбек жұрты оянуда, күн санап дамуда-деді.

Абай осындайлық жаңалық сыр ашқан баласына өзі де қуанып еді.

Әбішім, жаңа заман елшісіндей болдың-ау. Өзіме, дү-ниеге жаңадан атар таңның лебін сезгендей болдым ғой. Қазақ сияқты сорлы қамалған, қараңғыда асыққан елдің айласыз, жетекшісі көруші ем өзімді. Ендігі буынның, жаңа төлдің басшысы болатын азаматтөрелікпен патшалық қасында, соның ықында қалмас деуші ем. Мына топқа арман қосқаның қандай қасиет. Не тапсаң ендігәрі өкінбей, жалтармай осы жолыңнан іздегейсің!— деді.

Қазір екеуінің жаяу сейілі аяқтап, алдағы ауылға тақап келіскен-ді.

Абай енді Оспан үйінде сөйлеген сөзге оралған.

— Ал әзірше болса да, Оспанға шығарылатын мүліктен кедейлерге үлес деген сөзің орынды. Бұны ертендер кезінде мен де қостаймын. Мал берілгенде оны тарататын Тәкежан, Ысқақ үшеуіміз боламыз. Сонда менің еркіммен де аз мал үлес-тірілмес. Бәлки, аналардан гөрі мен молырақ тарататын бо-лармын. Сонда сенің сөзіңді орындап, жатаққа барынша мол ғып бергіземін!— деді.

Бұл кезде екеуі Әйгерім үйінің жанына жеткен еді. Әбіш сел іркіліп, кеудесін басыңқырап, оқыс тоқтап қалды. Абай бұған айналып, бөгеле берді де, жон сұрады. Әбіш азғантай қабақ шытып, кеудесінен қолын түсірді.

— Кеудем шаншып қалғаны. Кеше түнде жеңіл жатып ем, суық тиіп, шаншу қадалып қапты!—деді.

Өз ішінде не бары, не білгені белгсіз. Бірақ жаңағы жайсыздау қимылын қазақы адамша сөз қылды. Елге кблгелі бұндай оқшау белгі болған жоқ-ты. Бұның шаншу деп түсіндіргені, Абайға да жат хабар боп көрінген жоқ.

Арада жеті-сегіз күн өтті. Бүгін түсте Дәрмен мен Әбішке тілдескелі Өтегелді келіпті. Оның арнап әкелген тапсырынды сәлемі жоқ. Бірақез көңілімен Мағашқа батып жүрген белгісіздік жайды анық сезінетін. Жалғыз Мағыш емес, ноғай аулының үжендеріне де түйін болған қиыншылықбар. Тегінде, бұлармен құда болуға қазақтың қай аулы болса да бейілденеді. Осы жазда Мағышты екі жерден сұрап келгендер де болған. Тек быліырғы күзде Абайдан бұрын Ділдәнің Тұрайға және Мағрипаның шешесіне астыртын айтқан селемі бар.

«Бөтенге алаң болмасаң, құдай қосса Әбіш пен Машпаның бақытын қызықтаймын деген ниетім ниет. Тек шыдамын, сабырын сұраймын» деген.

Содан бері жаңғырған бір ауыз сөз жоқ. Жіпсіз байланғандай Мағрипа отыр. Ноғай ауылының үлкендері құдалық жөнінен биыл сөз тосарлық мезгіл де жетті. Бірақ, «Оспанның қазасы, Абайдың содан бергі қайғысы қаралы жыл ішінде жаңа қазықты ойлатпайтын шығар. Әзір у әделі сөз басталмады деп, айып етуге болмас» десіп жүретін.