Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

Шалқардың өзге көлден айырмасы – оның күнбатыс жақ жиегіне таман, жағадан жарты шақырымдай жерінде тас діңгек бар. Бұл діңгек көлден найзадай шаншылып тік шыққанмен, найзаға үйлес тас емес. Айта берсең ол, тас та емес, тас емес те емес. Тас дейін десең, діңгектің үстіне өскен жабағыдай ұйысқан бетеге, бетегелердің арасына өскен бұйра тобылғы. Тас емес дейін десең, желді күні айнала ұрып жатқан толқындар діңгектің бетін бір шаймайды. Бір жері жай топырақтай суға опырылмайды. Діңгек алыстан қарағанда найзадай шаншылып жіңішке көрінгенмен, қайықпен қасына барсаң, кішігірім ауылдың қотанындай көлем! бар, төбесіне шыққанда төңірек түгел көрінетін кәдімгі тау. Осы діңгектің ен бойына жазғытұрым қаз-үйрек, шағала жұлдыздай жиі жұмыртқа салады. Кесіп іздеген қайықшылар ол діңгектегі жұмыртқаны қайық-қайық қып тасып шығарса да тауыса алмайды. Одан басқа жерінде ұя салар орын жоқ, дария көлдің беті, шілде кезінде құстың балапанына құмырсқаның илеуіндей қаптайды да кетеді. Қайықшылар бұл балапандардың қайдан сая болғанына қайран қалады.

Бүркітбай қуып жеткенше, көлдің жағасында ерсіл-қарсыл жүрген Асқардың көзі Шалқардың діңгегінде болды. Бұрын да Асқар ол діңгекке қызығып, қайық жалдап бір рет түскен еді де, бір жақтан жолаушы келе жатып, жолдасының «жете алмассың, алыс, суға кетерсін» дегеніне қарамай малтып та барған еді. Екі барғанында да ол өмірде есінен кетпестей әсер алған. Діңгектің құйқалы төбесіне шығып, жан-жағына қарағанда, ойы Шалқар көлдің, желді күнгі толқынындай тулап, сол минуттағы бойындағы қайратын қайда қоярға білмеген. Сезіміне қатты әсер еткен діңгекті ол ұмытпайтын, кейде оның төбесіне шыққан минуттары түсіне де кіретін.

«Уа, шіркін!– деп ойлады ол діңгекке қарап тұрып,– соның басына Ботагөз екеуміз бірге шықсақ!..»

Ойға батып тұрған Асқар, артынан Бүркітбай кеп «һап!» дегенде селк ете түсті. Ол жарқабақта тұр еді. Суға құлап кете жаздады.

– Сен осындай қорқақ па ең, Асқар?– деді Бүркітбай, Асқарды белінен құшақтап, үрейлі кескініне күлімсірей қарап.

– Ия, аман жүрсін, бе, Бүркітбай?–деді Асқар салқын.

– Бізді не жау алады дейсің?!

Екеуі қатарласып, көлді жағалай аяңдады. Бүркітбайдың ыңғайын Асқар көріп келе жатыр: баяғы қылжақбастығынан басқа кеңес шығатын сықылды емес.

– Бүркітбай!–деді Асқар біраздан кейін,– екеуміз құрбымыз ғой, рас па?

– Онда кімнің дауы бар?

– Екеуміз де кедейдің баласымыз ғой?

– Сенің аспанда, менің жерде жүргенім болмаса, солайын солай.

– Мен де қай бір шырқап ұшып жүрген адаммын. Қанат-құйрық менде де қысқа емес пе?

– Сенің қанатың қысқа болса, ол шіркін бізде атымен жоқ десейші.

– Қалжыңды қойып, мен саған бір шын әңгіме айтайын деп ем.

– Маған сол шының керек.

– Шын керек болса, мен сені бұрын жеккөріп те жүрдім.

–Неге байғұс-ау!

Асқар ұзақ уақыт Бүркітбайға өзінің оған неге ренжитін себептерін айтты.

– Мұның біреуінен де таңбайын!– деді Бүркітбай.– Енді маған қыл дегеніңді айтшы! Бірақ мен өзім оспақ сөзге шорқақпын, сен маған жұмбақты қойып, тура айтатыныңды айт!

– Айтсам: сенен бір сыр сұрайын, шыныңды айтасың ғой ?

– Айтайын білгенімді.

– Айтсаң: Тұяқтың қызы қазір қайда, үйінде ме?

– Сиырдай болған қыз үйінде отырушы ма еді? Қатын боп отыр біреуде, балалы-шағалы боп.

– Кімде?–деді Асқар сұрланған кескінмен Бүркітбайға төне қарап.

– Сен кімді білесің. Мына, Қойлы-атығай ішінде Даңқой деген елдегі біреуде.

– Ағалары қайда?

– Балтабек кансер зауытындағы мал сою жұмысына араласып жүретін еді, анау күні бір май ұрлап қолға түсті деп естідім. Өткен күз Кенжетайы жылқы ұрлап, ұсталып кетіп еді, содан жоқ. Сырт хабар: іш жақта қашып жүр дейді.

– Темірбек қайда?

«Асық ойнаған азар,

Доп ойнаған тозар.

Бәрінен де қой бағып,

К... жеген озар...»–