Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

«Қазақ» газетінің бетінде «соғысқа жәрдем» деген бөлімде Итбайдың жәрдемді көп жинап, губернатордан алғыс алғанын Асқар жолда Ақмола қаласында біреуден оқы еді. Мына сөздеріне қарап: «Халыққа мұның да жаны ашиды екен-ау!» деп ойлады Асқар.

1916 жылы 22 январьда шыққан «Қазақ» газетінің 165 санынан Асқар «Қазақтан солдат алуы мүмкін» деген хабарды оқыған еді, сол хабарды Итбайға естірткелі бір ойлап тұрды да, анық хабар болмағандықтан шошытармын деп айтпады.

– Ерғазымысық, әй!–деді Итбай үйінен шыға берген бір жас жігітке.

– Ие.

– Үй жиналды ма?

– Жиналды.

– Күнсіп далада отырмайық, үйге жүр, Асқар,– деді Итбай тұра беріп.

– Барсақ барайық,– деді Асқар да тұрып.

Ойынан Ботагөз кетпеген Асқар, «қай жағымнан кездесіп қалады?» дегендей жан-жағына жалтақтап, Итбаймен бірге үйге қарай аяңдады. Ауылнайлар отырып қалды.

Асқар кірсе, жұрт жаңа болғанмен, Итбай үйіне оттай жайнаған қалы кілемдерді төсетіп тастаған екен.

– Отыр, шырағым!– деді Итбай, Асқарға төрге төсеулі шыт көрпесінің үстінен орын көрсетіп,– шаршасаң қисай,– деп жастық тастады.

– Рахмет, ағай.

– Астапыралла!– деді Итбай (солай дейтін оның кейде әдеті болушы еді), тізесін бүкпей тұрып,– әлгі ауылнайдың қазір кететіні бар еді. Бір керекті жұмысымды ұмытқанымды қарашы, айтып қалайын: ұлықсат ет, шырағым. Қазір келем.

– Барыңыз.

Сыртта топталып отырған ауылнайларға Итбай орындайтын істері туралы әмір беріп аттандырды да, Қожантай деген біреуін «кішкене сабыр ет!» деп алып қалды.

– Бері кел!– деді оған Итбай, үйден ұзағырақ жерге қарай жүріп,– кеңесейік.

Қожантай Итбайдың не айтарын сезді де, соңына ерді.

– Отыр!–деді Итбай былай шығып бір бетегелі жерге. Қожантай отырды.

– Кәне, айтшы, әлгі қыздың кеңесін не қылдың?

– Көнбейді, құдай соққыр.

– Ағасы қамауда әлі жатыр ма?

– Балтабекті айтасың ғой? Жатыр, Бурабайда!

– Ұрлаған майы қанша еді?

– Екі пұттай бар білем.

– Сен қызға ана бір сөзді айттың ба?

– Мен айтпаған сөз қалды дейсің бе? Бірақ құлағына қол апартпай шапшып тұрған бір қыз. Айтатын сөзі:

– «Оған барғанша, өзімді өзім жарып өлтірем!» дейді.

– Ә-ә, солай дей ме? Қарай гөр пәлекеттің мықтысын!

– Рас, қажырлы қыз екен езі.

– Піш!.. сен де тапқан екенсің «қажырлы» кісіні. «Қатын қайраттанса қазан қайнатады» дегенді білесін, бе? Төмен етекті әйел емес пе, қажырлы боп қайда барады.

– Мен қажыдым.

– Әй, Қожантай!–деді Итбай, сыбырлаңқырап сөйлеп,– егер қыз үйтетін болса, осыны қараңғы ұрлықпен алып қашсам қайтеді?

– Қайдан білейін?

– Мен бұл қызбен саудаласа-саудаласа шаршадым. Менің бұл қызды алам дегенімді жұрт естіді. Енді мұны алмау – маған өлім. Жақсылықпен көнбеді. Енді қол іс қылудан басқа жол қалған жоқ.

– Өзің білесің,– деді ауылнай жер шұқып.

– Неге жер шұқисың? (Қожантай үндемеді). Әлде жаның аши ма?

– Жаным ашып... маған не қарындас, не жиен, не жиеншар емес, айдаладағы біреуді қайтем. Заңға сыйса дегенім ғой...

– Әй, заңыңды қоя тұршы! К,олда емес пе, ол заң.

Кеше Кошкин келіп еді, шет жағалап айтып ем, «ал да кел, артқы жауабын маған бер!» дейді. Заң іздейтін ол к,ыздың кімі бар? Мен енді барымтаға кірісем. Қыздың талайы осылай бұлқынатын. Алып қашқасын көнетін. Аты әйел емес не. Сен енді сауданы қойып, осыны қалай алып қашудың жолын айт. Бір барақта қыздың үйінен басқа неше жан бар?

– Кім білсін қанша жан екенін. Әйтеуір көп. Ұзындығы жүз кездей барақ. Қаз-қатар төсеген тақтай. Жұрт өте тығыз жатады. Аралары бөлінбеген.

– Онда алып шығуы қиындау екен. Алым берсе шығарып беретін қасында өжет жігіттер бар ма?

– Сөйлесіп көрейін оны. Бір жаман жері – жеңгесі жөтел ауру, сырқаты нашар деп естідім. Білте шамы сенбейді білем. Және қыз өзі жеңгесіне сусын беріп түні бойы дамыл көрмейді дейді, ояу отырады дейді.

– Күндіз қайда болады қыз?